4 Mga Pariralang Pandako (•• 4 •• Pandako)

4-1 Pambungad

Nagpapasok kami ng pariralang pandako (susi {P-K}, {1A-201 (3)}) sa Patakaran; sa ang pananda ng pariralang pangkayariang ito (susi {TK}). Malawak ang saklaw ng paggamit ng pandako. Maaari itong panuring (kaganapan ng pandiwa, panuring sa pariralang makangalan o pang-uri, panuring sa pang-ukol) o pariralang malaya, minsan din panaguri.

Inihihintulad namin ang pariralang pantuwid at pandako sa {3-5}. Tungkol sa pagpapalitan ng ng at sa tingnan sa {3-4}.

4-2 Paggamit at mga katangian ng pandako

(1) Sa pariralang pandiwa, nagagamit na kaganapan ang pariralang pandako {*}. Batay sa pandiwa, bumubuo ito ng iba't ibang katungkulang K [1-3] (tagatanggap, panlunan, sanhi, pagpalit) o ng tagagawa [4] {6-3.1 (2b)}.

[1] Nagbigay man ito ng bagong kahulugan sa sandaigdigan. {W Ambrosio 2006 1.2.1} {../fp}

[2] Maaga siyang umalis sa ospital. {W Nanyang 12.23} {../fn}

[3] Dahil baka isipin niyang sa kanya ako naiinis. {W Piso 3.2} {../fs}

[4] Upang maipakita sa kanila ang aking pagtutol sa kanilang paghihigpit. {W Estranghera 3.1} {../fg}

(2) Maaaring pariralang malaya ang pandako [5] {4-4} {*}. Tumuturing sa ngalan [6] {8-8.2} at sa pang-uri [7] {9-3.2} ang pandako. Tanging yari ang pariralang pandako na panuring sa isạ [8] o pamparami [9]. Pariralang pandako ang karaniwang panuring sa pang-ukol ng pulutong na tungkol [10 11]. Madalang na nagagamit na panaguri ang pandako sa mga pangungusap na walang pandiwa [12].

[5] Sa kalagitnaan ng tulay, saglit na tumigil si Oden. {W Anak ng Lupa 3.1}

[6] Upang maipakita sa kanila ang aking pagtutol sa kanilang paghihigpit. {W Estranghera 3.1}

[7] At dahil sawa na siya sa pagiging isang itim na ibon. {W Aesop 3.2.1}

[8] Isa sa mga katutubong wika ng Filipinas. {W Almario 2007 3.1}

[9] Marami sa kanila ang walang trabaho. {W Rosas 3.20}

[10] Siya ang tumatayong kusinero bukod sa iba pang trabaho sa tindahan. {W Nanyang 7.4}

[11] [a b c] Hindi naman ito para sa akin lamang, para sa kanya rin, para sa aming dalawa. {W Material Girl 3.12}

[12] Sa papel lamang ang kasal namin. {W Arrivederci 3.4}

Higit na maitim ang limbag = Pariralang pandako. May salungguhit = Salitang kaugnay.

{*} Di-malinawag ang pag-uuri sa kaganapan, pariralang malaya o panuring. May sakop ng pagsanib ang tatlong uri.

(3) Pandako ang binubuo ng panghalip na SA (kaganapan ng pandiwa [13], panuring sa pangngalan [14] at pandakong malaya [15]) {8-4.6}.

[13] Tuwing dumaraan, inilalahad agad niya sa akin ang kanyang kanang palad. {W Angela 3.2}

[14] "Ikaw ba," baling niya sa akin, "maharot ba ang tingin mo sa akin?" {W Estranghera 3.3}

[15] At doon ay natatanaw niya ang nakaparada niyang kotseng kulay pula. {W Naglaho 3.4}

(4) May pariralang pandakong sumusunod nang kagyat sa iba pang pananda. Bumubukal ang kumpol kung kinaltas ang salitang-ubod ng parirala ng unang pananda [16 17] {3-2.3}.

[16] [a] Subalit ang Hudyong lumikha sa Aleman ay Aleman; ang sa Pranses ay Pranses. {W Salazar 1996 1.3.19}

[b] Subalit ang Hudyong lumikha sa Aleman ay Aleman; ang Hudyong lumikha sa Pranses ay Pranses.

[17] [a] May maliit akong silid na karatig ng sa aking ina, katapat ng sa aking ama. {W Dayuhan 3.5}

[b] Karatig ng silid ng aking ina, katapat ng silid ng aking ama.

(5) May mahinang nilalamang pansemantika ang panandang sa; maaaring pakiputin ang kahulugan nito sa pamamagitan ng:

Pagpapaharap ng pang-ukol (sa → para sa) {10-2}.
Pagpapalawak ng pandako sa tulong ng pantuwid (sa → sa loob ng) {4-3.2}.

4-3 Mga bahagi na pariralang pandako

4-3.1 Pariralang makangalan sa pandako

Pariralang makangalan ang nilalaman ng pariralang pandako [1 2]. Pinag-iisa ang panandang sa at ang pantukoy na si at sinạ; kay at kinạ ang kinalabasan [3]. Di-panlunan bilang kaganapan ng pandiwa ang paggamit ng panghalip na pamatlig na SA sa pangungusap na [4]. Pati pandiwaring makangalan ang nagagamit na salitang-ubod ng pariralang pandako [5].

[1]	Maraming halik at yakap ang ibinigay sa akin ng aking walong kapatid. {W Mumo 3.8}
[2]	Sa nakaraang anim na taon nating di pagkikita. {W Madaling Araw 3.2}
[3]	Ang dahilan ng pagkakagulo kina Aling Terya. {W Piso 3.1}
[4]	Iniabot dito ng lalaki ang mga sariwang prutas na binili nito sa Santa Barbara. {W Karla 5.205}
[5]	Nagbigay ako ng pagkain sa nagugutom.

4-3.2 Pariralang SA-NG ("Huwad na pang-ukol")

Ginagamit ang mga yaring sa .. ng upang ipahayag ang pansemantikang tungkulin ng pang-ukol na panlunan [1 2b 3] at minsan pamanahon [2a], pagsanhi at pamaraan. Pariralang pandako ang yari. Ang salitang-ubod nito ay ngalang may pariralang pantuwid bilang panuring. Tinatawag naming 'pang-ukol na huwad na SA-NG' ang yaring ito. May kalagayan kung saan hindi nababagay ang pantuwid na sumusunod; kung gayon binabago ang pariralang SA-NG (halịp [3 4]).

Pariralang pang-ukol ang pariralang may nasa .. ng [5] {10-3 (2)}.

[1] Tumigil ang dalawa sa tapat ng bahay nina Ada. {W Bulaklak 8.18}

[2] [a b] Sa loob ng apat na siglo at sa pagitan ng nabanggit na mga bokabularyo. {W Javier 3.2}

[3] Dahil napupuwersa ang bata at ang guro na tumuon sa wika sa halip na sa Agham at Matematika. { Liwayway 28 Mayo 2007 p. 31}

[4] Sa halip na magsimba, siya ay natulog. (Pinaikling sugnay na na magsimba sa halip ng pantuwid.)

[5] Ang maraming sobreng nasa ibabaw ng mga magasin. {W Suyuan 5.2}

4-4 Pariralang pandakong malaya

(1) Maaaring malayang bahagi ng pangungusap ang pariralang pandako [1-4] (susi {P-K/L}). Ito ay pandakong panlunan [1b] o pamanahon [1a] na kaugnay sa buong pangungusap, hindi lamang sa pariralang pandiwa o iba pang parirala [2b]. Karaniwang nasa gilid ng pangungusap ang pariralang malaya (nasa unahan [3 4] o nasa hulihan [1a 1b]). Kung nasa unahan ay malimit na ginagamit ang panandang ay sa unahan ng panaguri [3].

Maaaring itanong ang pariralang pandakong malaya sa pamamagitan ng panghalip na saạn at ng pang-abay na kailạn [5a].

[1] [a b] Minsan, nag-iinuman kami sa gabi sa mga paborito niyang bahay-aliwan. {W Angela 3.20} (Dalawang pandakong malaya, pampanahon ang una, panlunan ang pangalawa.)

[2] [a] Sampung yuan lang ang bayad sa isang araw. {W Nanyang 21.4} (Maaaring panuring sa bayad.)

[b] Sa isang araw, sampung yuan lang ang bayad. (Pag inilalagay sa unahan ng pangungusap ang pandako, ito'y pariralang malaya at hindi panuring.)

[3] Sa tuwịng umaga'y masdạn ang bulaklạk. {W Kung saan 3.2}

[4] Doon ko nakilala ang isang lalaking may katandaan na. {W Damaso 4.5} (Pariralang pandakong malaya ang panghalip na pamatlig na SA na doon.)

[5] [a] Kailan siya darating? [b] Sa Linggo siya darating. (Pariralang pang-abay na malaya ang pananong kailan.)

[6] Sa buhay kong ito ang hihilingin ko. {W Material Girl 3.1} (Kataliwasan ang pandakong may pang-angkop.)

(2) Maaaring nagagamit na salitang makatukoy ng panggitaga ang pariralang pandakong malaya [4 5a 5b 7 8]. Walang pang-angkop ang yaring ito {11-6.1 (4)}.

[7] Sa unang upuan niya ito pinaupo. {W Prutas 3.4}

[8] Dito sa bukid ko siya madalas makita. {W Pagbabalik 3.11}

Higit na maitim ang limbag = Pandakong malaya. May salungguhit = Hutaga ng panggitaga.

(3) Sugnay na may pangatnig na tuwịng ang yaring [9 10] (sugnay, hindi pariralang malaya).

[9] Hindi mo ba napansin na sa tuwing lulusong ako sa tubig? {W Madaling Araw 3.6}

[10] Naroon ang pagmamalaki ng kanyang ina sa tuwing may pupuri sa kanya. {W Unawa 3.3}

4-5 Θ Pariralang pandako

Sa Patakaran nagpapasok kami ng apat pang pariralang pangkayarian sa tabi ng panaguri at paniyak. Isa sa mga ito ang pariralang pandako. Sumusunod ang paglalarawan nito sa Patakaran.

	Tungkulin ng pandako	Binubuo ang pandako ng

[1]	Kaganapan ng pandiwa	Pariralang makangalan	{6-2.2}
[2]	Panuring sa ngalan	Pariralang makangalan	{8-8.2}
[3]	Panuring sa pang-uri	Pariralang makangalan	{9-3.2}
[4]	Panuring sa pang-ukol	Pariralang makangalan	{10-2}
[5]	Pariralang malaya	Pariralang makangalan	{4-4}
[6]	Panaguri	Pariralang makangalan	{2-4.6}

Wikang Filipino ni Armin Möller http://www.germanlipa.de/filipino/ug_P-K.html
11 Pebrero 2011 / 18 Enero 2021