14A Palasusian (•• 14A)

14A-1 Pambungad

(1) Sa Palasusian, inilalarawan ang mga pangungusap, sugnay, parirala at salita (tinatawag na 'bagay' sa sumusunod) sa pamamagitan ng 'susi'. Sa unahan ng susi ang daglat ng uri ng bagay; halimbawa: {S-} = 'sugnay' at {D} = 'pandiwa'. Pinapalawak ang susi sa iba pang mga titik at bilang upang ihambing ang mga uring pang-ibaba sa loob ng isang uri; halimbawa: {DB} = 'pandiwa ng uring pang-ibabang balintiyak'. Maaaring dagdagan ang mahalagang katangian na pampalaugnayan, pampalaanyuan, leksikal atbp. Sa pamamagitan ng pahilis na guhit ang pagbubukod ng katangian; halimbawa: pumupuntạ {DT01/K/fg|fn/um+punta/Es} = 'pandiwa ng uring pang-ibabang tahasan at ng uring pang-ibaba-babang walang pantuwid, may pandako' na may mga katangiang 'kasalukuyan, fokus na tagaganap', pagbuong pampalaanyuan |um+punta| at 'salitang hiram na Espanyol'.

Karaniwang ginagamit ang katawagang pambalarilang Filipino para sa pagbuo ng daglat ng susi (hinahango sa ugat-salita at hindi sa unlapi nito).

(2) Isinaayos ang aklat na Palaugnayan ng Wikang Filipino sa mga kabanata na nagkakaroon ng pamagat na may bilang (halimbawa 4 Pandako); pati ang mga pangkat na nasa loob ng kanabata (halimbawa 4-3.2 Pariralang SA-NG). May talataan sa loob ng pangkat. Kung kailangan, tinatandaan ito sa tulong ng bilang sa panaklong (halimbawa (3)). Tinatandaan naman ang halimbawa sa tulong ng bilang sa panaklong na pansulok (halimbawa [5]).

14A-2 Pangkaraniwan

D N U A H T .. P- S-

{..-..} Pagkakaugnay ('link')

{..A-..} Pagkakaugnay sa Pangabit

{..A-.. Σ} Pagkakaugnay sa pagsusuri ng pangungusap (Σ Griyegong Sigma)

{..A-.. Θ} Pagkakaugnay sa talakay na pang-aghamwika (Θ Griyegong Theta)

{..A-.. } Pagkakaugnay sa ibang may-akda o sa puna tungkol sa ibang wika (larawang aklat)

{W …} Pagkakaugnay sa Pagtitipong Panggawaan

Pagsipi ng sarilinang pag-uusap sa internet

{ …} Pagkakaugnay sa Sanggunian

!! Di-panay Gr Katawagang pambalarila

✉ Pananalitang nakasulat [ʔʌ'bʌ] Pagkakasaling pantinig (IPA)

☺ Pananalitang pang-araw-araw /ʔʌ'bʌ/ Pagkakasaling pantunog (IPA)

≈ Singkahulugan <aba> Pampalabaybayan

∼ Salitang may kawangis na kahulugan |a+ba| Pagbuong pampalaanyuan

⊥ Kasalungat |globo| Sa wikang pinanggalingan

≠ Salitang may iba-ibang kahulugan <-kaka-> Pag-uulit ng pantig

{…} Susi

{X(…)} Laman ng X; bahagi ng laman ng X

{X: Y)} Ginagamit ang X sa yari ng Y

/ Pagbubukod ng mga katangian sa loob ng susi

. (tuldok) Dalawang susing ikinabit. Halimbawa: {TW.HT}

+ Pagbubukod ng mga morfem. Halimbawa: pangibabawan {DB10/pang+i+babaw+an}

. (tuldok) Pagbubukod ng mga pantig na pansalita. Halimbawa: pangibabawan {DB10/pa.ngi.ba.ba.wan}

- Panlapi (mga halimbawa: ma-, -um-, -an, ka--an)

/& Pag-uulit ng pantig kung may diin ang inuulit na pantig

/& Pag-uulit ng pantig kung walang diin ang inuulit na pantig

/&& Pag-uulit ng ugat-salita

X Ugat-salita (radix)

x Panlapi (affix) (Unlapi, gitlapi, hulapi)

/Tb Salitang tambalan

/Ch Salitang-ugat galing sa wikang Tsino (China)

/Es Salitang-ugat galing sa wikang Espanyol (España)

/En Salitang-ugat galing sa wikang Inggles (English)

⬧ Madalas lamang ginagamit na salita (Wala ito sa Pagtitipong Panggawaan {1-1.2 (3)}).

|7| Dalasan → Talasalitaang Filipino-Aleman: Dalasan.

~ ~~ sa halip ng (mga) salita.

✦ ✧ Lahok sa Kabihasnang Pilipino.

F Bagong katawagan {1-1.5}.

14A-3 Pandiwa {6A-202}

D	Pandiwa; pandiwa sa pangungusap walang paniyak
DT	Pandiwang tahasan
DB	Pandiwang balintiyak
DT?DB	Pandiwang nasa pagsanib sa tahasan at balintiyak
..+01, ..+10		Pandiwang may isa pang pandako o pantuwid upang ilarawan ang tagagawa {7-4.1 (2)}
/N	Pangnagdaan
/K	Kasalukuyan
/H	Panghinaharap
/W	Pawatas
DT//X, DB//X		Ugat-salita sa halip ng anyong pamanahon
DP	Katatapos
/f0	Pandiwang walang fokus
/fa	Fokus na tagaakala
/fg	Fokus sa tagaganap o tagagawa
/fh	Fokus sa tagahimok
/fl	Fokus ng pagpalit
/fm	Fokus na kagamitan
/fn	Fokus na lunan
/fp	Fokus na tagatanggap
/fr	Fokus na resiprokal
/fs	Fokus na sanhi
/ft	Fokus sa tagatiis
/fy	Pandiwang panlagay
/fK	Fokus na K {6-3.1 (2b)}
/f..(S-..)	Sugnay bilang kaganapan {6-2.5}
/ft\|fg\|fp	Fokus at mga katungkulan (paniyak \| (mga) pantuwid \| pandako ang pagkakasunud-sunod) {6-3.1 (2)}
U//D A//D N//D		Pandiwaring makaturing, makaabay, makangalan

14A-4 Pangngalan

N Pangngalan

N/X Pangngalan bilang salitang-ugat ng angkang-salita

N/Ta Pangngalang pantangi

N/Tb Pangngalang pantambalan

ND Pangngaldiwa

ND/G Pangngaldiwang pangganap

ND/U Pangngaldiwang pang-ulit

N//D Pandiwaring makangalan

N//AH Pang-abay na pangmarahil na nagagamit na pangngalan

14A-5 Pang-uri at pang-abay

U Pang-uri

U/X Pang-uri bilang salitang-ugat ng angkang-salita

U/M Anyong maramihan ng pang-uri

UN Pang-uring pananong

UB Pang-uring pamilang (bilang)

US Pang-uring panaklaw (saklaw)

U/HP Pang-uring hango sa panghalip na pamatlig

U//D Pandiwaring makauri

U//HT/K Panghalip na panaong SA sa kaugnayang paari

U//HP Panghalip na pamatlig na nagagamit na pang-uri

U//HN Panghalip na pananong na ginagamit bilang panuring

A Pang-abay

A/X Pang-abay bilang salitang-ugat ng angkang-salita

A/HG Pang-abay na hutaga

A/UG Pang-abay na untaga

A/LM Pang-abay na pangnilalaman

A/KN Pang-abay ng pulutong na kanina (salitang pangnilalaman)

AN Pang-abay na pananong

AH Pang-abay na pangmarahil

AH/N Pang-abay na pangmarahil na may gawing makangalan

AH/DN Pang-abay na pangmarahil na may gawing di-makangalan

AS Pang-abay na panaklaw (saklaw)

A//U Pang-uring nagagamit na pang-abay

A//D Pandiwaring makaabay

14A-6 Panghalip

HT Panghalip na panao (tao)

/I Isahan

/M Maramihan

TW.HT Panghalip na panaong NG

HT/K Panghalip na panaong SA

HP Panghalip na pamatlig (patlig)

TW.HP Panghalip na pamatlig na NG

TK.HP Panghalip na pamatlig na SA

HN Panghalip na pananong

HS Panghalip na panaklaw (saklaw)

14A-7 Mga iba pang bahagi ng panalita

T Pananda (tanda)

TT Pananda ng pariralang paniyak (tiyak): ang

TP Pananda ng pariralang panaguri: ay

TW Pananda ng pariralang pantuwid: ng

TK Pananda ng pariralang pandako: sa

T0 Pananda ng pariralang pang-umpog: nang

L Pang-angkop (pananda ng pariralang panlapag): -ng/na

Y Pantukoy

Y/M Pantukoy na pangmaramihan: mga

Y/Ta Pantukoy para sa pangngalang pantangi: si, sinạ

TW.Y Pantukoy na tambalan sa ng: ni, ninạ

TK.Y Pantukoy na tambalan sa sa: kay, kinạ

O Pang-ukol

OD Pangkaroon (doon)

K Pangatnig (katnig)

M Padamdam

/LM Salitang pangnilalaman

/UG Untaga

/HG Hutaga

14A-8 Parirala

P- Parirala

P-..=P-.. Pariralang pangkayarian at pariralang pangnilalaman {1-6.3 (1)}

P-../L Pariralang malaya

P-T Pariralang paniyak (tiyak)

P-P Pariralang panaguri

P-K Pariralang pandako

P-W Pariralang pantuwid

P-L Pariralang panlapag

.. L Pariralang panlapag (pinagaan) {5-2 *}

P-0 Pariralang pang-umpog (0 = Wala para sa walang pangkabit)

P-0=P-N Pariralang makangalang pang-umpog

P-D Pariralang pandiwa

P-D/B Pariralang pandiwang pang-ibaba ng mga pandiwang nakakabit

P-N Pariralang makangalan

P-ND Pariralang pangngdiwa

P-U Pariralang pang-uri

P-A Pariralang pang-abay

P-O Pariralang pang-ukol

P-OD Pariralang pangkaroon (doon)

GG Panggitaga

GGT Panggitagang paniyak (tiyak)

GGW Panggitagang pantuwid

GGD Panggitagang pangkaroon (doon)

Paglalarawan ng mga bahagi ng panggitaga: {GG../ salitang makatukoy | kataga | salitang-ubod}

GH Panggitahil

GHT Panggitahil na paniyak (tiyak)

GHW Panggitahil na pantuwid

14A-9 Sugnay

S- Sugnay

S-1 Pangungusap na payak (1 lamang sugnay)

S-Tb Pangungusap na tambalan

S-../L Sugnay na nagsasarili

S-../B Sugnay na pang-ibaba

S-0 Sugnay na walang pagkakakabit

S-K Sugnay na may pangatnig (katnig)

S-L Sugnay na makaangkop (pang-ibaba)

S-T Pangalawang sugnay na may magkasamang paniyak (tiyak)

Idinadagdag sa susi ng sugnay ang susi ng pagkakasunud-sunod ng pariralang nasa loob ng sugnay; halimbawa: {S-1/YPT}

/PT Pagkakasunud-sunod na karaniwan: Panaguri - Paniyak

/PTP Pagkakasunud-sunod na karaniwan: Panaguri - Paniyak - Panaguri

/YPT Pagkakasunud-sunod na karaniwan: Panaguring may ay - Paniyak

/YPTP Pagkakasunud-sunod na karaniwan: Panaguring may ay - Paniyak - Panaguri

/TYP Pagkakasunud-sunod na kabalikan: Paniyak - Panaguring may ay

/GGT Panggitagang paniyak (Panaguri - (Paniyak) - Panaguri)

/YGGT Panggitagang paniyak (Panaguring may ay - (Paniyak) - Panaguri)

/GHT Panggitahil na paniyak

/P0 Sugnay na walang paniyak

/YP0 Sugnay na walang paniyak (may ay ang panaguri)

Wikang Filipino ni Armin Möller
http://www.germanlipa.de/filipino/ug_susi.html
24 Setyembre 2010 / 09 Enero 2019

14A Palasusian (•• 14A)

14A-1 Pambungad

14A-2 Pangkaraniwan

14A-3 Pandiwa {6A-202}

14A-4 Pangngalan

14A-5 Pang-uri at pang-abay

14A-6 Panghalip

14A-7 Mga iba pang bahagi ng panalita

14A-8 Parirala

14A-9 Sugnay

Palaugnayan ng Wikang Filipino
Wakas ng 14A Palasusian

Simula ng talaksan Palaugnayan Wikang Filipino Ugnika

{..-..}	Pagkakaugnay ('link')
{..A-..}	Pagkakaugnay sa Pangabit
{..A-.. Σ}	Pagkakaugnay sa pagsusuri ng pangungusap (Σ Griyegong Sigma)
{..A-.. Θ}	Pagkakaugnay sa talakay na pang-aghamwika (Θ Griyegong Theta)
{..A-.. }	Pagkakaugnay sa ibang may-akda o sa puna tungkol sa ibang wika (larawang aklat)
{W …}	Pagkakaugnay sa Pagtitipong Panggawaan
	Pagsipi ng sarilinang pag-uusap sa internet
{ …}	Pagkakaugnay sa Sanggunian

!!	Di-panay	Gr	Katawagang pambalarila
✉	Pananalitang nakasulat	[ʔʌ'bʌ]	Pagkakasaling pantinig (IPA)
☺	Pananalitang pang-araw-araw	/ʔʌ'bʌ/	Pagkakasaling pantunog (IPA)
≈	Singkahulugan	<aba>	Pampalabaybayan
∼	Salitang may kawangis na kahulugan	\|a+ba\|	Pagbuong pampalaanyuan
⊥	Kasalungat	\|globo\|	Sa wikang pinanggalingan
≠	Salitang may iba-ibang kahulugan	<-kaka->	Pag-uulit ng pantig

{…}	Susi
{X(…)}	Laman ng X; bahagi ng laman ng X
{X: Y)}	Ginagamit ang X sa yari ng Y
/	Pagbubukod ng mga katangian sa loob ng susi
. (tuldok)	Dalawang susing ikinabit. Halimbawa: {TW.HT}
+	Pagbubukod ng mga morfem. Halimbawa: pangibabawan {DB10/pang+i+babaw+an}
. (tuldok)	Pagbubukod ng mga pantig na pansalita. Halimbawa: pangibabawan {DB10/pa.ngi.ba.ba.wan}
-	Panlapi (mga halimbawa: ma-, -um-, -an, ka--an)
/&	Pag-uulit ng pantig kung may diin ang inuulit na pantig
/&	Pag-uulit ng pantig kung walang diin ang inuulit na pantig
/&&	Pag-uulit ng ugat-salita
X	Ugat-salita (radix)
x	Panlapi (affix) (Unlapi, gitlapi, hulapi)
/Tb	Salitang tambalan
/Ch	Salitang-ugat galing sa wikang Tsino (China)
/Es	Salitang-ugat galing sa wikang Espanyol (España)
/En	Salitang-ugat galing sa wikang Inggles (English)
⬧	Madalas lamang ginagamit na salita (Wala ito sa Pagtitipong Panggawaan {1-1.2 (3)}).
\|7\|	Dalasan → Talasalitaang Filipino-Aleman: Dalasan.
~ ~~	sa halip ng (mga) salita.
✦ ✧	Lahok sa Kabihasnang Pilipino.
F	Bagong katawagan {1-1.5}.

N	Pangngalan
N/X	Pangngalan bilang salitang-ugat ng angkang-salita
N/Ta	Pangngalang pantangi
N/Tb	Pangngalang pantambalan
ND	Pangngaldiwa
ND/G	Pangngaldiwang pangganap
ND/U	Pangngaldiwang pang-ulit
N//D	Pandiwaring makangalan
N//AH	Pang-abay na pangmarahil na nagagamit na pangngalan

U	Pang-uri
U/X	Pang-uri bilang salitang-ugat ng angkang-salita
U/M	Anyong maramihan ng pang-uri
UN	Pang-uring pananong
UB	Pang-uring pamilang (bilang)
US	Pang-uring panaklaw (saklaw)
U/HP	Pang-uring hango sa panghalip na pamatlig
U//D	Pandiwaring makauri
U//HT/K	Panghalip na panaong SA sa kaugnayang paari
U//HP	Panghalip na pamatlig na nagagamit na pang-uri
U//HN	Panghalip na pananong na ginagamit bilang panuring
A	Pang-abay
A/X	Pang-abay bilang salitang-ugat ng angkang-salita
A/HG	Pang-abay na hutaga
A/UG	Pang-abay na untaga
A/LM	Pang-abay na pangnilalaman
A/KN	Pang-abay ng pulutong na kanina (salitang pangnilalaman)
AN	Pang-abay na pananong
AH	Pang-abay na pangmarahil
AH/N	Pang-abay na pangmarahil na may gawing makangalan
AH/DN	Pang-abay na pangmarahil na may gawing di-makangalan
AS	Pang-abay na panaklaw (saklaw)
A//U	Pang-uring nagagamit na pang-abay
A//D	Pandiwaring makaabay

HT	Panghalip na panao (tao)
/I	Isahan
/M	Maramihan
TW.HT	Panghalip na panaong NG
HT/K	Panghalip na panaong SA
HP	Panghalip na pamatlig (patlig)
TW.HP	Panghalip na pamatlig na NG
TK.HP	Panghalip na pamatlig na SA
HN	Panghalip na pananong
HS	Panghalip na panaklaw (saklaw)

T	Pananda (tanda)
TT	Pananda ng pariralang paniyak (tiyak): ang
TP	Pananda ng pariralang panaguri: ay
TW	Pananda ng pariralang pantuwid: ng
TK	Pananda ng pariralang pandako: sa
T0	Pananda ng pariralang pang-umpog: nang
L	Pang-angkop (pananda ng pariralang panlapag): -ng/na
Y	Pantukoy
Y/M	Pantukoy na pangmaramihan: mga
Y/Ta	Pantukoy para sa pangngalang pantangi: si, sinạ
TW.Y	Pantukoy na tambalan sa ng: ni, ninạ
TK.Y	Pantukoy na tambalan sa sa: kay, kinạ
O	Pang-ukol
OD	Pangkaroon (doon)
K	Pangatnig (katnig)
M	Padamdam
/LM	Salitang pangnilalaman
/UG	Untaga
/HG	Hutaga

P-	Parirala
P-..=P-..	Pariralang pangkayarian at pariralang pangnilalaman {1-6.3 (1)}
P-../L	Pariralang malaya
P-T	Pariralang paniyak (tiyak)
P-P	Pariralang panaguri
P-K	Pariralang pandako
P-W	Pariralang pantuwid
P-L	Pariralang panlapag
.. L	Pariralang panlapag (pinagaan) {5-2 *}
P-0	Pariralang pang-umpog (0 = Wala para sa walang pangkabit)
P-0=P-N	Pariralang makangalang pang-umpog
P-D	Pariralang pandiwa
P-D/B	Pariralang pandiwang pang-ibaba ng mga pandiwang nakakabit
P-N	Pariralang makangalan
P-ND	Pariralang pangngdiwa
P-U	Pariralang pang-uri
P-A	Pariralang pang-abay
P-O	Pariralang pang-ukol
P-OD	Pariralang pangkaroon (doon)
GG	Panggitaga
GGT	Panggitagang paniyak (tiyak)
GGW	Panggitagang pantuwid
GGD	Panggitagang pangkaroon (doon)
	Paglalarawan ng mga bahagi ng panggitaga: {GG../ salitang makatukoy \| kataga \| salitang-ubod}
GH	Panggitahil
GHT	Panggitahil na paniyak (tiyak)
GHW	Panggitahil na pantuwid

S-	Sugnay
S-1	Pangungusap na payak (1 lamang sugnay)
S-Tb	Pangungusap na tambalan
S-../L	Sugnay na nagsasarili
S-../B	Sugnay na pang-ibaba
S-0	Sugnay na walang pagkakakabit
S-K	Sugnay na may pangatnig (katnig)
S-L	Sugnay na makaangkop (pang-ibaba)
S-T	Pangalawang sugnay na may magkasamang paniyak (tiyak)

Idinadagdag sa susi ng sugnay ang susi ng pagkakasunud-sunod ng pariralang nasa loob ng sugnay; halimbawa: {S-1/YPT}
/PT	Pagkakasunud-sunod na karaniwan: Panaguri - Paniyak
/PTP	Pagkakasunud-sunod na karaniwan: Panaguri - Paniyak - Panaguri
/YPT	Pagkakasunud-sunod na karaniwan: Panaguring may ay - Paniyak
/YPTP	Pagkakasunud-sunod na karaniwan: Panaguring may ay - Paniyak - Panaguri
/TYP	Pagkakasunud-sunod na kabalikan: Paniyak - Panaguring may ay
/GGT	Panggitagang paniyak (Panaguri - (Paniyak) - Panaguri)
/YGGT	Panggitagang paniyak (Panaguring may ay - (Paniyak) - Panaguri)
/GHT	Panggitahil na paniyak
/P0	Sugnay na walang paniyak
/YP0	Sugnay na walang paniyak (may ay ang panaguri)

14A Palasusian (•• 14A)

14A-1 Pambungad

14A-2 Pangkaraniwan

14A-3 Pandiwa {6A-202}

14A-4 Pangngalan

14A-5 Pang-uri at pang-abay

14A-6 Panghalip

14A-7 Mga iba pang bahagi ng panalita

14A-8 Parirala

14A-9 Sugnay

Palaugnayan ng Wikang Filipino Wakas ng 14A Palasusian

Simula ng talaksan Palaugnayan Wikang Filipino Ugnika

Palaugnayan ng Wikang Filipino
Wakas ng 14A Palasusian