{6.11} Ang Asia Bazaar at si Ang Taoke
Nasa Napa, isang maliit na bayan malapit sa Siyudad L, ang pinasukan kong tindahan. Malapit ito sa estasyon ng tren. Sampung minuto lang sa bus. Kakaiba ang mga bus sa Napa. May itaas at ibaba. Walang bubong sa itaas, at dahil mainit sa araw walang umaakyat dito kung hindi rin lang puno na sa ibaba. Pero masarap magpapresko rito sa gabi.

{6.12}
Walang tiyak na hintuan ang bus. Kung gusto mong sumakay, kailangan mo lang itaas ang kamay para parahin ito at agad magpepreno ang tsuper para pasakayin ka. Kung gusto mo namang bumaba, kailangan lang hilahin ang taling nakakabit sa kampanilya, at agad ding magpepreno ang tsuper.

{6.13}
Malapit man o malayo, pare-parehong sampung sentimo ang pasahe. Kung nais magpahangin sa gabi, kailangan lang magbayad ng sampung sentimo at maaari nang magpaikot-ikot nang dalawa o tatlong oras. Kung ginaganahan, maaaring magpaikot-ikot hanggang oras ng garahe.

{6.14}
Parihaba at dalawang palapag ang napasukan kong tindahan. Sa ibaba, sa may harapan, may mga eskaparateng kinalalagyan ng iba't ibang paninda. Mga telang seda, kamisadentro at kurbata, mga gamit sa makeup at pagpapaganda, mga gamit sa araw-araw, bigas at iba pang pagkain, sigarilyo't kendi, gaas at langis ng niyog, palanggana, mangkok at plato, iba't ibang gamit na gawa sa salamin, hanggang bakal ng kabayo, latak ng giniling na mais at pulot para sa kabayo ... Mayroon kahit ano. Maliit man ay kompleto.

{6.15}
Sa gitna ng tindahan, may isang makitid na pinto papunta sa likuran, na doble ang laki kaysa mismong pinakatindahan. Malapit sa mga paninda may maliit na silid para sa may-ari. Ito ang pinakaopisina. Dito nakalagay ang kaha de-yero. Sa labas ng silid, may isang mesa. Sa mesang ito kami kumakain ng almusal, tanghalian, hapunan. Sa gawi pa roon, may patungan ng bigas na gawa sa kahoy, mga isang talampakan ang taas. Sa tabi nito'y may isang gilingang bakal.

{6.14}
Sa likuran ng tindahan, malapit sa pader, naroon ang maliit na kusina. Nakaimbak sa tabi nito ang mga kahoy na panggatong. Sa isang sulok ng bakuran, may palikurang mga isang metro ang taas mula sa lupa. Kailangang akyatin ang mababang hagdan para magamit ang palikuran, at dahil nga nakaangat nang mga isang metro mula sa lupa, nagmukha itong malaking bahay ng kalapati.

{6.17}
May dalawang silid sa itaas ng tindahan. Ang isa'y ginawang bodega. Ang isa pa'y tulugan ng mga empleyado. May nakalatag apat na katreng pang-isahang tao. Sa ibabaw ng mga katre, nakasabit ang mga kulambong nanilaw at nangitim na.

{6.18}
Hindi kalakihan ang tindahan, pero malaki ang pangalan nito: Asia Bazaar. Nakasulat sa Tsino at Ingles ang pangalan ng tindahan sa lonang gamit ding panangga sa ulan at init ng araw. Naitataas at naibababa ang lona sa pamamagitan ng lubid na nakakabit sa kahoy na kalo o pulley. Sa silangan nakaharap ang tindahan. Pagbukas ng pinto sa umaga, agad ibinababa ang lonang kinasusulatan ng pangalan ng tindahan. Takaw-pansin ito sa mga taong nagdaraan.

{6.19}
Ang Ahok ang pangalan ng may-ari. Ang Taoke (Boss Ang) ang tawag namin sa kanya. Bata pa rin siya nang magtungo sa Nanyang para maghanapbuhay. Naging aprentis din. Naging trabahador. Nagtinda-tinda sa maliit na puwesto. At nang makaipon ng sapat na puhunan, nakipagsosyo at nagbukas ng maliit na tindahan.

{6.20}
Hindi nasalanta ng giyera ang Nanyang noong Unang Digmaang Pandaigdig. Maya't maya'y tumaas ang presyo ng mga bilihin, kaya't kumita nang malaki-laki si Ang Taoke. Sa sariling kredibilidad, nakautang siya ng mga paninda mula sa malalakirg tindahan sa Siyudad L, at nagbukas siya ng sariling tindahan.

{6.21}
Mainam ang negosyo sa unang sampung taon. Dumami rin nang dumami ang mga paninda. Pero sa nakalipas na ilang taon, dahil matumal ekonomiyang pandaigdig, naapektuhan ang negosyo ng tindahan. Kaya naman madalas na nagbubuntong-hininga si Ang Taoke.

{6.22}
Kababayan namin sa Tengsua si Ang Taoke. Mahigit limampung taong gulang siya. Hindi kataasan pero may katabaan. Madalas niyang itaas ang kamiseta kung mainit ang panahon, kaya kitang-kita ang umbok ng tiyan. Minsang nagkasama sa trabaho sina Achiak at Ang Taoke.

{6.23}
Tinanggap niya ako bilang aprentis dahil mayroon silang pinagsamahan. Nang una ko siyang makita, naisip kong kahawig siya ng Buddha sa templo. Hindi nga lang siya nakatawa. Madalas siyang konsumido dahil nga mahina ang negosyo. Madalas niyang pinoproblema ang mga dapat bayaran. Mabait na mahigpit si Ang Taoke sa mga empreyado ng tindahan. Tiyak na may sermon ang tatamad-tamad o mabagal magsilbi sa mga parokyano.

{6.24}
Lagi niyang iwinawasto ang mga pagkakamali sa pera, sobra man o kulang ang singil sa mge mamimili. Agad niyang sinisisante (entlassen) kung may empleyadong nangupit ng pera o nagnakaw ng mga paninda. Pero kailanma'y hindi niya siniraan ang dating empleyado para hindi naman mahirapang makakita ng ibang trabaho. Sapat na sa kanya ang sarilinang sermon at pangaral.

{6.25}
Libre ang pagkain ng mga empleyado. Hindi ibinabawas sa suweldo. Hindi rin masama ang pagkain sa araw-araw. Apat na ulam at isang sabaw sa tanghali. Dalawang karne at dalawang gulay. Kasama naming kumakain si Ang Taoke kaya malaki ang malasakit niya sa kalidad ng pagkain. Madalas niyang alamin ang gastos sa pamamalengke para hindi makaisip mangupit ang kusinero. Ako ang bantay sa tindahan pag nanananghalian sila.

{6.26}
Nakakaya ko dahil kakaunti ang mamimili pag tanghali. Pag marami-rami ang bumibili, kusa silang lumalabas para tulungan ako. Mas simple pag almusal at hapunan. Kung sino ang may tiyempo, siyang nauunang kumain. Pero laging ako ang huli. Ako rin ang naglilinis sa mesa at nag-uurong (zurücknehmen) sa mga pinagkainan.

{6.27}
Alas-seis ng umaga kung magbukas ang tindahan. Alas-nuwebe ng gabi kung magsara. Pinakamaraming bumibili bago magtanghali at bago gumabi. Sa mga oras na iyon, lumalabas si Ang Taoke para humarap sa mga parokyano. Matatas (fließend) siya sa katutubong wika. Nakapagsasalita rin ng kaunting Espanyol at Ingles.

{6.28}
Balita ko'y hindi siya nakapasok sa eskuwela kahit isang araw pero nakaiintindi siya ng bookkeeping sa Tsino, at nakasusulat ng simpleng liham. Sa ibang wika, nakapagsasalita siya pero hindi nakasusulat. Talagang natuto lang sa pakikipag-usap. Lagi siyang nakatawa pagharap sa mga bumibili. Matiyagang hinahayaan silang pumili, at malugod na iniaalok ang mga bagong paninda. Kaya naman kuntento sa kanya ang mga parokyano.

{6.29}
Mahigit kalahati ng mamimili ay mga manggagawa sa perokaril (Eisenbahn), magsasaka sa karatig-nayon, mga kutsero, artisano (Handwerker), empleyado ng gobyerno at ang kanilang mga pamilya. May mangilan-ngilang panginoong-maylupa, mga Kastila at Amerikano. Sa mga ganitong pagkakataon, si Ang Taoke mismo ang umeestima sa kanila. Pag wala siya, ang matandang empleyadong si Dy Koyi ang humaharap.

{6.30}
May dalawang anak na lalaki si Ang Taoke. Pareho na ring nasa Nanyang. Si Ang Yaohua, ang panganay, ay nagtapos ng junior high school sa Tsina. Tumulong siya sa tindahan ng ama bilang bookkeeper sampung taon ang nakaraan. Pero madalas slyang mag-asal amo. Walang respeto sa matatandang empleyado. Walang tiyaga sa mga parokyano.

{6.31}
Wala ring hilig sa negosyo. At madalas magpunta sa siyudad para mamasyal, manood ng sine, maglaro ng tennis. Nang lumaon, nalulong sa mga bahay-aliwan. Hindi pinansin ang mga pangaral ng ama, hanggang humantong sa pagkakasira ng mag-ama, at nagtungo ang anak sa Siyudad M para hanapin ang sariling kapalaran.

{6.32}
Dahil sa naging karanasan sa panganay, pagdating ng ikarawang anak na si Ang Yaocho, minabuti ni Ang Taoke na ipasok ito bilang aprentis sa bang tindahan sa Siyudad L. Sabi nga ni Ang Taoke, "Ang luwad na hindi hinubog, hindi naghuhugis-mangkok." Mabuti aniya sa bata ang marurong magtrabaho. Sa gayon lang daw matututo at makakayang manahin at ipagpatuloy ang negosyo ng ama balang-araw.

{7.21} Tatlong Kapwa-Employado
May tatlo akong kapwa-empleyado sa Asia Bazaar. Pinakamatanda si Dy Koyi. Empleyado na siya sa tindahan noon pa mang magbukas ito. Kuwarenta y otso anyos siya. Payat at matangkad. Bagay na bagay ang pangalan sa mukha niyang kababakasan ng katapatan. Sa wikang Hokkien kasi, "matapat" ang ibig sabihin ng "koyi," na katunog ng pangalan niya. Gustong-gusto ng mga kapwa-huaqiao at maging ng mga "huanna" ang ugali at pagkatao niya.

{7.22}
Lahat sila ay pawang nagsasabing siya ay isang matapat at mabuting tao. Siya ang kanang kamay ni Ang Taoke. Sa sampung taong kalakasan ng Asia Bazaer, malaki ang naitulong niya kay Ang Taoke para kumita ng maraming pera. Kaya naman malaki ang tiwala at respeto sa kanyang amo. Isa sa mga dahilan kung bakit nagkasira si Ang Taoke at ang panganay na anak na si Ang Yaohua ay ang pangyayaring tinawag ng huli si Dy na "matandang alipin" at "matandang kalabaw." Noo'y may isang tindahan sa Napa na mahigpit na kakompetensiya ng Asia Bazaar.

{7.23}
Inalok ng may-ari nito si Dy ng malaking suweldo para lumipat sa kanya. Pero hindi natukso si Dy, at hindi rin ito ipinagsabi kahit kanino. Kalaunan, nalaman ito ni Ang Taoke mula sa may-ari ng ibang tindahan. Labis-labis siyang naantig kaya kusang dinagdagan ang suweldo ni Dy. Mula kuwarenta pesos kada buwan, ginawang sisenta. Doble pa ang bonus ni Dy sa pagtatapos ng taon pag kumita ang tindahan.

{7.24}
Nakapag-aral si Dy Koyi nang ilang taon sa eskuwelahang pribado noong nasa Tengsga pa. Mahusay ang kanyang sulat-kamay, kaya sa kanya ipinagkatiwala ang bookkeeping at iba pang mga dapat sulatin sa tindahan. Masipag siya sa gawain. Sa tatlumpung taong paglilingkod sa tindahan ay laging nasa lugar ang kilos. Mas maraming oras niya sa araw-araw ang pakikipag-usap sa mga parokyano.

{7.25}
Bihira siyang makipagkuwentuhan sa mga kapwa-empleyado. Alas-seis ng umaga kung magbukas ang mga tindahan ng mga huaqiao sa Napa. Alas-nuwebe ng gabi kung magsara. Bale labinlimang oras sa isang araw. Walang pahinga kahit araw ng Linggo. Nagbabakasyon lang nang tatlong araw tuwing sasapit ang Bagong Taong Lunar. Pero itinakda ni Ang Taoke na maaaring maghalinhinan ang mga empleyado sa pagbabakasyon nang kalahating araw sa loob ng isang linggo.

{7.26}
Puwede silang manood ng sine sa bayan, o kaya'y gawin ang mga dapat asikasuhin para sa sarili. Pero bihirang magbakasyon si Dy Koyi. Wala siyang hilig manood ng sine o mamasyal sa parke. Pagkakuha sa buwanang suweldo, nagpapadala siya ng sandaang yuan (bale limampung piso) sa pamilya sa Tengsua. Ang natirira, kung kailanga'y ibinibili niya ng damit at iba pang gamit sa araw-araw o kaya'y iniimpok para may panggastos pag-uwi sa Tengsua pagkatapos ng ilang taon.

{7.27}
Nasa Tengsua ang mga magulang ni Dy Koyi, na kapwa may edad na. Naroon din ang asawa niya at mga anak. Sa kanya iniaasa ang lahat ng gastos sa araw-araw. Katorse anyos na ang panganay na anak niyang lalaki.

{7.28}
Gustong-gusto niya itong ibili ng tuadi para makasunod na at makapaghanapbuhay sa Nanyang. Pero medyo gipit siya sa pera at ayaw namang mangutang sa iba. Hindi tuloy maisagawa ang plano. Ito ang pinakamalaki niyang problema.

{7.29}
Si Lim Kui, ang isa pang empleyado, ay treinta y singko anyos. Pandak at tumataba na ang katawan. May balat (Fleck) siya sa ilong at magkabilang pisngi. Malayong kamag-anak siya ni Ang Taoke. Siya ang tumatayong kusinero bukod sa iba pang trabaho sa tindahan.

{7.30}
Kuwarenta pesos kada buwan ang suweldo. A Lim ang laging mabait na tawag sa kanya ni Dy Koyi. Pakitang-tao naman ang respeto ni Lim kay Dy dahil, ang totoo, may lihim na inggit siya rito. Palibhasa'y kamag-anak nga siya ni Ang Taoke, at bago panagbukas ang Asia Bazaar ay nakasama niya ito bilang aprentis, para sa kanya'y dapat na lamang siya kay Dy.

{7.31}
At sa palagay niya'y mas may kakayahan siya kay Dy, palibhasa'y nakapag-aral din naman siya nang ilang taon sa elementarya. At sa palagay niya, sino ba ang hindi marunong ng bookkeeping at pagsulat ng kung anumang dapat sulatin? Pero malaki ang diperensiya ng sahod niya kay Dy, kaya may kimkim siyang sama ng loob at madalas na bubulong-bulong.

{7.32}
Si Tan Sua, ang ikatlong empleyado, na malaki't matipuno ang pangangatawan, ay walang respeto kay Lim. Madalas na tawagin niya itong "balat" o "pandak." Magalang na tawag na ang "kusinero". Kaya naman malaki ang galit ni Lim kay Tan, pero malaki rin ang takot niya rito.

{7.33}
Paano nga'y parang higante si Tan. Bale wala kung itaas at buhatin ang sako ng bigas na sandaang kilo ang bigat. Hindi iyon kayang gawin ni Lim, at takot siya sa kamao ni Tan. Kaya siyang durugin nito sa isang suntok lang. Sa gayo'y walang magawa si Lim kundi magmura sa likuran ni Tan. Tanging pinakamaruruming mura ang kaya niyang iganti rito.

{7.34}
Baguhang aprentis ako (A Song) sa tindahan. At ayon sa tagubilin ni Achiak, dapat na igalang ko ang lahat ng kasama sa trabaho. Lahat sila'y tinawag kong achiak (nakababatang kapatid na lalaki ng ama) o apeh (nakatatandang kapatid na lalaki ng ama). Siyempre, kailangan ko ring igalang ang pandak na hitik sa balat. Lim Kui Chiak ang tawag ko sa kanya.

{7.35}
Tuwang-tuwa naman siya pag tinatawag ko siya nang gayon. Sa katuwaa'y tila nagliliwanag ang mga balat sa mukha, at sinasabi niyang ako'y isang mabait na bata. Sinabi niya rin na natutuwa sa akin si Ang Taoke, dahil unang buwan ko pa lang ay binigyan na ako ng sampung piso, doble ng sahod niya nang una siyang mag-aprentis.

{7.36}
Parang inahing manok na walang tigil sa kapuputak si Lim buong araw. Kung minsa'y kinakausap pati sarili. Paano'y madalas na wala siyang makausap. Kay Ang Taoke, hanggang dalawa o tatlong seryosong pangungusap lang siya. Kay Tan, wala silang anumang puwedeng pag-usapan. Si Dy naman, tahimik na makikinig at ngingiti-ngiti lang sa kanya. Naghihikab pa kung minsan. Sa gayo'y nawawalan na rin siya ng gana.

{7.37}
Kaya naman ako ang naging tanging matapat na tagapakinig ni Lim. Tinutulungan ko siyang magluto araw-araw. Hindi maaaring hindi ako makinig sa walang katapusang sinasabi niya habang nagsisibak ako ng panggatong, gumagawa ng siga, naghuhugas ng mga gulay, naglilinis ng mga mangkok at pinggan. Talaga namang nakakasuya, pero marami rin naman akong natutuhan. Sa kanya ko nalaman ang mga bagay-bagay tungkol kay Ang Taoke at mga kasama ko sa trabaho.

{7.38}
Ilang araw pagdating ko sa tindahan, may napulot akong dalawang baryang pilak habang nagwawalis. Gaya ng bilin ni Achiak bago kami naghiwalay, isinauli ko ang napulot kay Ang Taoke. Tumango-tango siya nang abutin ang isinauli ko.

{7.39}
Pagkalipas pa ng kalahating buwan, dalawang sasampuin naman ang napurot ko sa ilalim ng cabinet, na agad ko ring isinauli kay Ang Taoke. Nakatawang tinapik-tapik niya ako sa balikat sabay sabi ng "Magaling! Magaling!" pinuri pa niya ako sa harap ng mga kasama sa trabaho. Ako ay isang matapat na bata, aniya.

{7.40}
Pagkalipas ng ilang buwan, habang naglalagay ako ng panggarong sa kalan at nagbubuhos naman ng langis ng niyog sa kawali si Lim, tinanong . niya ako, "A Song, nakakapulot ka pa ba ng pera habang nagwawalis?" "May napupulot akong barya paminsan-minsan," sagot ko. "Wala ka nang nawawalis na perang papel?" "Wala na."

{7.41}
Hininaan ni Lim ang boses, at nang-aarok na nagtanong, "A Song, alam mo ba kung bakit dalawang beses kang nakawalis ng perang papel no'ng kararating mo?" Nabigla ako sa tanong ni Lim. "Ewan," sabi ko."Bakit nga ba?" Ikinibot-kibot ni Lim ang ilong. Ikinurap-kurap ang maliliit na mata. At nang tumawa'y tila nahapit ang mga balat sa mukha. Pero sa halip na sagutin ako, paarok na nagtanong siya. "Isipin mong mabuti. Bakit nga kaya?"

{7.42}
Nag-isip ako sandali. "Baka may nakahulog," sabi ko. "Ang tanga mo talagang bata ka!" sabi niya. "Tumataginting ang barya pag nahulog sa sahig. Dalawang piso 'yon, hindi dalawang sentimo. At 'yong dalawampung piso, malaking halaga 'yon! Maraming bigas at tela ang mabibili no'n. Sino'ng makakahulog no'n sa ilalim ng cabinet sa halip ilagay sa kaha?"

{7.43}
Naguguluhan pa ring hinintay ko ang sagot niya, pero inuna niya ang paglalagay ng dalawang isdang relyeno sa kawali, na pumutok-putok pa nang sumayad sa kumukulong langis.

{7.44}
Pagkaprito sa dalawang isda, saka lang pabulong na sinabi sa akin ni Lim, "Sinubok ka ni Ang Taoke." "Sinubok ako?" nagtatakang tanong ko. "Kung mapagkakatiwalaan ka o hindi. Kung ibinulsa mo ang mga napulot mong pera, hindi magtatagal ay sasabihan ka niyang magbalot-balot at lumayas na!"

{7.45}
Gulat na napatingin ako kay Lim. Hindi makapaniwala. "Ayaw mong maniwala?" tanong niya. "Nang dumating ako bilang aprentis, sinubok din ako ni Ang Taoke." Kalauna'y naniwala na rin ako, pagkatapos makarinig ng mga kuwento tungkol sa kung paano sinusubok ng mga amo ang mga bagong empleyado.

{7.46}
Mula noon, pakiramdam ko'y mabait sa akin si Lim. Kung minsan, pag nagprito siya ng karneng bola-bola, pagkatapos magsubo ng dalawa ay sinusubuan niya ako ng isa. Tikman ko raw. Kung may niluluto siyang ibang masarap na ulam, ipinapatikim din sa akin kung tama na ang timpla. Hindi ikinatuwa ni Tan Sua ang pagiging malapit ko kay Lim Kui. Minsan, habang nag-aayos kami ng mga sako, pinagsabihan niya ako, "Medyo iwasan mo 'yang si Balat. Puro putik ang loob niyan. Kaya siya parang pusang ngumingiyaw buong araw naghihintay ng isdang makakain."

{7.47}
Magkatunog ang "balat" at "pusa" sa wikang Hokkien. Hindi ko agad naintindihan ang ibig sabihin ni Tan. Hindi niya rin naman ipinaliwanag. Pagkalipas ng isang taon, saka ko lang nalaman na baluktot nga ang pagkatao ni Lim. Tunay ngang nangangailangan ng mahaba-habang panahon para makilala ang tunay na kalooban ng isang tao!

{7.48}
Beinte-otso anyos si Tan Sua. Halos dalawang metro ang taas. Malapad ang balikat et matipuno ang pangangarawan. Maskurado ang mga bisig at hita. Kulang sa kanya ang tatlong mangkok na kanin, pero kaya niya ang trabaho ng dalawang tao, kaya hindi nagrereklamo si Ang Taoke na malakas siyang kumain.

{7.49}
Deretso siya at walang paligoy-ligoy, at medyo madaling magalit, lalo na kung may nakitang sa palagay niya'y hindi makatarungan. May ilang sanggano sa Napa na madalas manggulo sa tindahan ng mga huaqiao. Nangingikil o kaya'y nambabalasubas. Mas minamabuti ng mga may-ari ng tindahan na magbigay at magsawalang-kibo na lamang.

{7.50}
Minsan, tatlong sanggano ang nanggulo sa Asia Bazaar. Sinaktan pa si Dy Koyi. Nag-init ang ulo ni Tan. Pinaggugulpi niya ang tatlo hanggang bahag ang buntot silang nagsitakbo. Mula noon, pag may dumarating na mga sanggano, tumatayo lang si Tan sa harap ng tindahan at hindi na makalapit ang mga ito.

{7.51}
Huaqiao ang ama ni Tan. "Huanpo" (babaeng katutubo) naman ang ina. Ang maitim na kutis niya, ang malalalim at bilog na mga mata at ang sarat na ilong ay pawang tanda ng pagiging "tsutsiya" (mestiso). Namatay ang kanyang ina noong walong taong gulang siya.

{7.52}
Ipinasok siya ng ama sa eskuwelahang huaqiao sa pangambang maging "huanna" siya. Nang makatapos ng elementarya, nalugi ang maliit na tindahan ng ama niya sa Siyudad L, kaya't isinama siyang magtrabaho sa isang munting bayan. Pero nang sumunod na taon, naging ganap na ulila siya nang masugatan at mamatay ang ama.

{7.53}
Inampon siya ng kababayang si Tan Tiak, at mula noon, napasok na siya sa iba't ibang trabaho, hanggang naging manggagawa sa isang rubber plantation na pag-aari ng isang puti. Kalaunan, nagbalik siya sa Siyudad L at namasukan sa Asia Bazaar. Dahil matapat siya at malakas magtrabaho, pinasuweldo siya ni Ang Taoke ng treinta pesos kada buwan. Naging kuwarenta pesos iyon pagkatapos dagdagan nang dalawang beses.

{11.21} Ang Babaeng Nakaitim

Lim und Isha haben ein Verhältnis, das von Dy geduldet wird. Tan missbilligt es und schlägt Lim vor dem Laden. Ang darf von alledem nichts wissen.

{11.22}
Lagi siyang nakasuot ng manipis na itim na bestida at balat na sandalyas na may kataasan ang takong, at lalong nagmukhang balingkinitan ang katawan dahil sa puting sinturon sa baywang. Sa itsura ng babaeng nakaitim, mukhang wala pang treinta anyos, at sa unang tingin ay makikitang isa siyang mestisang puti. Guwapa siya sa biglang tingin, pero kung titingnang maigi, mapapansin ang maninipis na mga guhit sa noo at sa dulo ng mga mata, at mahihinuhang siya ay isang babaeng nakaranas na ng mga unos sa buhay.

{11.23}
Laging si Tan Sua ang nilalapitan ng babaeng nakaitim tuwing bumibili sa tindahan. Kung nagkataong abala si Tan Sua, tumitingin muna siya ng mga tela at mga produktong pampaganda, nagtatanong-tanong ng presyo, pero hindi naman bumibili. Mukhang matagal niya nang kakilala si Tan Sua.

{11.24}
Kung mag-usap sila'y laging may buntong-hininga, malungkot ang mga mata, may ulap ng lumbay pati mga kilay, kaya't wari'y biglang tumatanda nang maraming taon. Sa isang banda'y laging seryoso ang mukha ni Tan Sua. Tahimik siyang nakikinig at bihirang umimik, na para bang ayaw makasugat ng damdamin. Tila ayaw makasaling ng malulungkot na mga alaala.

{11.25}
Kung lumalabas si Ang Taoke, kusang lumalapit at nakikipag-usap sa kanya ang babaeng nakaitim sa wikang katutubong may halong Espanyol, na para bang humihingi ng tulong. Tila nakikisimpatiya namang tumatango-tango si Ang Taoke. May mga sinasabing tila nang-aalo, saka ihahatid palabas ng tindahan ang babaeng nakaitim.

{11.26}
Pag nakikita ni Lim Kui ang babaeng nakaitim, namimilog at kumikislap ang maliliit niyang mata. Nangingintab pati mga balat sa mukha. Parang pusang nakatitig sa munting bubuwit. Kahit abala siya sa pagharap sa mga kostumer, lumilingon siya nang kung ilang beses para sulyapan ang babaeng nakaitim. junge Maus
zurückblicken
verstohlen blicken Sa mga pagkakataong dumarating sa tindahan ang babae at wala si Tan Sua, agad sumasalubong si Lim Kui at bumabati, abot-tenga ang ngiti. Masigasig niyang ineestima ang babaeng nakaitim. Kung bumibili ito ng bigas at ano pa man, laging may kaunting dagdag. At wala siyang tigil sa kasasalita habang pinagsisilbihan ang babae. Kung ano-ano ang itinatanong. Sa umpisa'y malamig kay Lim Kui ang babaeng nakaitim, pero kalauna'y madalas siya nitong pasalamatan at tapunan ng mapang-akit na ngiti. tüchtig
Pause
mit der Zeit

	{11.4}
Mula noo'y kay Lim Kui na lumalapit ang babaeng nakaitim pag dumarating sa tindahan para bumili ng bigas at nagkataong abala si Tan Sua. Naniningkit sa tuwa ang mga mata ni Lim Kui habang tumatakal ng bigas, at panay ang papuri sa babae na ito'y mabait at maganda.	schräg stehen (singkịt) alle Lob
Madalas akong nakatayo sa harapan ng tindahan, sa mismong tabi ng lagayan ng bigas, para agad kong matulungan ang mga mamimili na maisakay sa kalesa ang bigas na binili at para matulungan din ang mga kutsero sa pagbuhat ng pulot, kaya't kitang-kita ko ang mga ikinikilos ni Lim Kui pag kaharap ang babaeng nakaitim. Minsan, hindi sinasadyang nakita kong pinisil ni Lim Kui ang palad ng babae nang iabot dito ang sukli. Ngumiti lang ang babae, walang anumang sinabi.	(Hand) drücken

	{11.5}
Paunti-unti, nalaman ko ang mga bagay-bagay tungkol sa babaeng nakaitim. Isha ang pangalan niya. Nakatira siya malapit sa estasyon ng tren. Nagtataka ako kung bakit lagi itong nakaitim. Sabi ni Tan Sua, paano'y patay na ang asawa nito, at ayon sa kaugalian sa bayang mapulo, itim ang suot ng mga nagluluksa, kaiba sa puti na siyang isinusuot ng mga namatayan sa Tengsua (China).
Tuwing Biyernes ng hapon, nagpupunta sa kabayanan si Ang Taoke para mamili ng mga paninda. Sumasama si Tan Sua para tumulong sa pagbuhat. Nagbubus sila pag-alis, at pag-uwi'y sakay ng kalesang punong-puno ng paninda. Kung talagang marami ang pinamili nila, ang binilhan ang mismong naghahatid sa mga paninda sakay ng trak.	?

Isang araw, sumama na naman si Tan Sua kay Ang Taoke para mamili sa bayan. Sina Dy Koyi at Lim Kui ang nakatao sa tindahan. Ako nama'y abalang pinupuno ng bigas ang mga lalagyan. Mangilan-ngilan lang ang namimili, na pagkabili'y agad nag-aalisan.	Eines Tages ging Tan Sua zusammen mit Ang Taoke, um in der Stadt einzukaufen. Dy Koyi und Lim Kui waren im Laden. Ich jedoch war beschäftigt, um Reis in das Fach einzufüllen. Es gab nur wenige Kunden, die nach ihrem Einkauf sofort wieder verschwanden.

	{11.6}
Maya-maya'y dumating si Isha. Mas kabigha-bighani ang suot kaysa karaniwan. May pulbo siya sa mukha. Mapula sa lipstick ang mga labi. Sa manipis na itim na bestida, naaaninag ang kulay rosas na panloob na palda. Nilapitan niya si Lim Kui pagpasok sa tindahan, pero wala siyang biniling anuman. Pagkatapos nilang mag-usap nang mahina, lumapit si Lim Kui kay Dy Koyi at may ibinulong.	Etwas später kam Isha. Ihr Aufzug war viel auffälliger als sonst. Sie hatte Puder im Gesicht. Die Lippen waren rot mit Lippenstift. In ihrem dünnen schwarzen Kleid schimmert etwas in rosa Farbe unter ihrem Rock. Sie geht nahe zu Lim Kui, als sie den Laden betritt, kauft aber nichts. Nachdem sie leise miteinander gesprochen haben, nähert sich Lim Kui Dy Koyi und flüstert etwas.
Nagkunot-noo lang ang huli. Tumayo si Lim Kui sa pinto papasok sa tindahan saka kinawayan si Isha. Sumunod naman ang babae papunta sa loob. Pagkalipas ng mga isang oras, lumabas si Lim Kui at nagpalinga-linga. Noo'y wala ni isa mang namimili at kasalukuyang umiidlip si Dy Koyi. Lumingon sa loob si Lim Kui at saka sumenyas. Lumabas si Isha na medyo gulo ang buhok, bahagyang namumula ang mga pisngi, at nagmamadaling umalis.	Letzterer legt nur die Stirn in Falten. Lim Kui erhebt sich zur Tür und geht ins Innere des Ladens und winkt Isha. Die Frau folgt ihm nach innen. Nachdem etwa eine Stunde vergangen ist, kommt Lim Kui heraus und dreht den Kopf in alle Richtungen. Da war kein einziger Kunde, und gegenwärtig hält Di Koyi ein kleines Schläfchen. Isha kommt heraus mit etwas verwirrtem Haar, ihre Wangen sind etwas gerötet, und eilt wegzugehen.

	{11.7}
Magmula noon, kada isa o dalawang linggo, basta't namimili sa bayan sina Ang Taoke at Tan Sua, dumarating si Isha at dinadala siya ni Lim Kui sa loob ng tindahan. At laging matagal na matagal bago sila lumabas.	Seit damals kam Isha alle eine oder zwei Wochen, wenn (?) Ang Taoke und Tan Sua in der Stadt einkaufen waren, und sie wurde von Lim Kui in das Innere des Ladens geführt (getragen). Und immer dauerte es lange, bis sie wieder heraus kamen.
Bihirang mangyari ang pagpapapasok ng katutubo sa loob ng tindahan. Ayaw magpapasok ni Ang Taoke ng tagalabas, maliban na lang kung may parokyanong bibili ng isang sakong bigas, o kaya'y may kutserong humihingi ng tubig para sa kabayo. Pero ano ang ginagawa nina Lim Kui at Isha sa loob ng tindahan? At bakit nangyayari iyon tuwing Biyernes ng hapon? Punong-puno ng pagtataka ang aking kalooban, kaya't nang minsang pumasok uli sila sa tindahan, tinanong ko si Dy Koyi, "Koyi Peh, ano'ng ginagawa nila sa loob?"	Ein seltsames Geschehen war, dass Einheimischen der Zutritt ins Innere des Ladens erlaubt wurde. Ang Taole wollte Außenstehenden den Zutritt nicht zulassen, außer wenn mal ein Kunde einen Sack Reis kaufte oder wenn ein Kutscher um Wasser für die Pferde bat. Aber was taten Lim Kui und Isha im Inneren des Ladens? Und warum geschah dies am Freitagnachmittag? Voll von Überraschungen war mein Inneres, deshalb fragte ich Dy Koyi einmal, als sie wieder in den Laden gingen: "Koyi Peh, was machen die da drin?"

	{11.8}
"May pinag-uusapan lang sila," parang walang anumang sabi ni Dy Koyi. "Ano'ng pinag-uusapan? Bakit 'alang katapusan?" tanong ko naman. "A Song, huwag kang makialam! Bata ka pa!" sabi naman ni Dy Koyi.	"Sie reden da nur miteinander", als ob es weiter nichts sei, sagte Dy Koyi. "Was reden sie da? Warum ohne Ende?" fragte ich weiter. "A Song, misch dich da nicht ein! Du bist noch ein Kind!" sagte darauf Dy Koyi.
Sabi ko, "Koyi Peh, di ba bilin ni Ang Taoke huwag magpapapasok ng huanna sa loob ng tindahan? E ba't nagpapapasok si Lim Kui Chiak ng huannapo?" Seryoso ang sagot ni Dy Koyi, "A Song, huwag na huwag mong sasabihin kahit kanino ang bagay na 'to! Hindi dapat malaman ni Ang Taoke. Lalong hindi dapat makarating kay Tan Sua. Naiintindihan mo ba?"	Ich sagte: "Älterer Bruder Koyi, hat nicht Ang Taoke den Auftrag erteilt, das Fremde nicht in das Innere des Ladens gelassen werden dürfen. Und warum lässt Lim Kui Chiak eine Fremde herein?" Seh ernst war die Antwort von Di Koyi: "A Song, sprich mit niemanden über diese Sache. Ang Taoke braucht das nicht zu wissen. Noch weniger braucht das Tan Sua zu erfahren. Hast du das verstanden?"

	{11.9}
Umiling-iling ako. "Hindi ko naiintindihan!" Sabi ni Dy Koyi, "Huwag na huwag makikialam sa usapin ng matatanda ang mga bata. Huwag na huwag mo ipagsasabi kahit kanino!"	Ich schüttelte den Kopf. "Ich verstehe gar nichts." Dy Koyi sagte: "Kinder dürfen sich niemals in die Angelegenheiten Erwachsener einmischen. Sag niemanden etwas davon."
Hindi nga ba't ako'y isang bata? Trese anyos lang ako. Pero sa nakikita kong patagong pagpasok at paglabas nina Lim Kui at Isha sa tindahan, alam kong hindi maganda ang nangyayari. Alam ni Dy Koyi ang nangyayari, pero ayaw niyang sabihin sa akin, at ayaw niya ring ipagsabi ko kahit kanino. Kaya naman lalo lang tumindi [nanghina] ang aking pagtataka, at gustong-gusto kong malaman kung ano ba talaga ang ginagawa nina Lim Kui at Isha.	Wirklich nicht, und ich soll ein Kind sein? Ich bin nur dreizehn Jahre alt. Aber was ich über den heimlichen Ein- und Austritt von Lim Kui und Isha gesehen habe, da weiß ich, das diese Dinge nicht gut sind. Dy Koyi weiß, was los ist, aber er will es mir nicht sagen, und er will nicht, dass ich mit jemandem darüber spreche. Deshalb wird meine Überraschung heftiger, und ich möchte wirklich wissen, was Lim Kui und Isha da wirklich machen.

	{11.10}
Sa isa na namang araw ng Biyernes, umalis sina Ang Taoke at Tan Sua mga alas-tres ng hapon. Naiwan kaming tatlo sa tindahan. Kakaunti ang mamimili. Panay ang tingin ni Lim Kui sa kalsada. Hindi mapakali. Parang langgam sa mainit na kawali. Nang mag-alas-kuwatro, tumayo na siya at naghintay sa harap ng tindahan.	Wieder an einem Freitag, verließen Ang Taoke und Tan Sua den Laden. um fünfzehn Uhr. Wir drei blieben zurück. Es waren kaum Kunden da. Ununterbrochen war der Blick von Lim Kui auf die Straße. Ruhelos. Wie eine Ameise in der heißen Pfanne. Al es sechzehn Uhr war war, stand er auf und wartete vor dem Laden.
Pag may dumarating na ilang mamimili, napipilitang pumasok si Lim Kui sa tindahan para harapin ang mga ito. Maya-maya'y dumating ang babaeng nakaitim, at nang makitang may mga bumibili, nagkunwa itong tumitingin-tingin sa mga paninda sa eskaparate, saka patagong pumasok sa maliit na pinto papunta sa loob ng tindhan. Kasalukuyang pumipili pa ang kostumer na inaasikaso ni Lim Kui. Tinawag niya ako para siyang humarap, at nagmamadaling sumunod sa loob.	Als paar Kunden den Laden betraten, war Lim Kui gezwungen, in den Laden zu gehen, um sie zu bedienen. Etwas später kam die Frau in Schwarz, sie hatte gesehen, dass da Kunden waren, sie vertiefte sich zum Schein in die Waren in der Glasvitrine, und ging heimlich zur kleinen Tür zum Inneren des Ladens. Gleichzeitig beanspruchten noch die Kunden die Aufmerksamkeit von Lim Kui. Er bat mich, sie zu bedienen und folgte eilends nach innen.

	{11.11}
Pagkabayad at pagkaalis ng mamimiling hinarap ko'y wala nang dumating pa na dapat kong harapin. Nakita kong abala si Dy Koyi sa pagtitinda ng tela. Nagkunwa akong tutugon sa tawag ng kalikasan at nagmamadaling pumasok sa loob. Gusto kong malaman kung ano ang ginagawa nina Lim Kui at Isha. Pero pagpasok ko sa loob, hindi ko nakita ni anino nila.	Nachdem die Kunden, die ich bedient hatte, bezahlt hatten und gegangen waren, kam niemand mehr den ich bedienen musste. Dy Koyi sah ich beschäftigt mit dem Verkauf von Stoff. Zum Schein folgte ich einem natürlichen Bedürfnis und ging eilends nach innen. Ich wollte erfahren, was Lim Kui und Isha taten. Aber als herein ging, sah ich nicht mal einen Schatten von ihnen.
Nasaan sila? Tiyak na nasa itaas, naisip ko. Tumindi ang aking pagtataka. Maingat akong umakyat sa hagdan at pumasok sa silid na imbakan ng mga paninda. Nakita kong nakapinid ang pinto ng silid-tulugan. Patingkayad akong lumapit sa pinto, pero wala akong marinig na anuman mula sa loob.	Wo waren sie? Sicher oben, dachte ich. Mein Erstaunen wurde größer. Vorsichtig kletterte ich die Treppe nach oben und betrat den Lagerraum für die Waren. Ich sah, dass die Tür zum Schlafzimmer geschlossen war. Auf Zehenspitzen näherte ich mich der Tür, aber ich hörte nichts von drinnen.
Sisilip sana ako sa siwang pero laking pagkabigla ko nang maramdamang hablutin ng dalawang malalakas na kamay ang aking kuwelyo mula sa likuran. Paglingon ko'y nakita ko si Tan Sua. Magsasalita sana ako pero tinakpan niya ng palad ang bibig ko, saka gaya ng lawin na may dagit na sisiw, marahan niya akong ibinaba sa may hagdanan at hinila pababa.	Ich hätte gern durch den Türschlitz geschaut, aber mein Schock war groß, als ich fühlte, wie mein Kragen von hinten von zwei kräftigen Händen weggezogen wurde. Als ich nach hinten blickte, sah ich Tan Sua. Ich wollte was sagen, aber er verschloss mit seiner Hand meinen Mund, dann brachte er mich, wie ein Falke, der ein Küken geschlagen hat, langsam zur Treppe und zog mich herunter.

	{11.12}
"A Song, ano'ng ginagawa mo sa itaas?" Mabalasik ang tinig ni Tan Sua, at nanlilisik ang kanyang mga mata. Para naman akong nahuli sa akto ng pagnanakaw, o nakikialam sa bagay na hindi dapat pakialaman, kaya naman uutal-utal ako sa pagsagot. "Si Balat, dinala si Isha sa ..." "Tama na! Lumabas ka na!" galit na sabi ni Tan Sua.	"A Song, was machst du da oben?" Die Stimme von Tan Sua ist aufbrausend, und seine Augen blitzen vor Ärger. Wie ein Dieb, der auf frischer Tat ertappt wurde oder wie jemand, der sich in Dinge einmischt, die ihn nichts angehen, stammelte ich eine Antwort. "Balat, der hat die Isha geführt ..." "Schluss jetzt! Raus mit dir!" sagte aufgeregt Tan Sua.
Habang papunta sa tindahan, naisip kong wala naman talaga akong nagawang masama. Sumobra lang ang pagtataka ko. Kaya't sumama ang loob ko dahil pakiramdam ko'y lumabis ang galit ni Tan Sua sa akin. Nasundan pa ng pag-uusisa ni Dy Koyi, "A Song, sa'n ka ba nagpunta?" "Umihi lang ako sa likod," pagsisinungaling ko. Di na nagtanong pa si Dy Koyi. Maya-maya'y ako naman ang nagtanong sa kanya, "Koyi Peh, ba't maagang umuwi si Tan Sua Chiak?"	Während ich zum Laden ging, dachte ich, dass ich eigentlich nichts Schlimmes getan hatte. Meine Neugier war nur zu groß. Deshalb, weil ich ein Gefühl hatte, wurde der Ärger von Tan Sua auf mich zu groß. Dann folgte seine Frage, "A Song, wo bist du hingegangen?" "Ich bin nur hinten zur Toilette gegangen", log ich. Dy Koyi fragte weiter nichts. Etwas später fragte ich ihn dann: "Koyi Peh, warum ist Tan Sua Chiak so früh zurückgekommen?"

	{11.13}
"Hindi nila nabili ang dapat bilhin, kaya pinauna na siya ni Ang Taoke." "Koyi Peh, umakyat sa itaas si Lim Kui Chiak at 'yong huannapo ..." hindi nakapagpigil na sinabi ko sa kanya ang aking natuklasan, nang biglang narinig ko ang mga yabag ni Tan Sua mula sa pasilyo, at hindi ko naituloy ang sasabihin. Parang langit na maulap ang mukha ni Tan Sua. Galit na galit na naupo at nangalumbaba sa likuran ng lalagyan ng bigas.	"Sie konnten nicht kaufen, was sie brauchten, darum ist er vor Ang Taoke hier." "Koyi Peh, gingen Lim Kui Chiak und die Fremde nach oben ...", konnte ich mir nicht verbeißen, ihm meine Entdeckung zu sagen. Als ich plötzlich die Schritte von Tan Sua vom Korridor hörte, hörte ich auf zu sprechen. Wie ein Himmel voller Wolken war Tan Suas Gesicht. Sehr verärgert setzte er sich und stützte das Kinn auf die Hand, hinter dem Reislager.
Namula ang mukha ng babaeng nakaitim nang lumabas at makita si Tan Sua. Nagmamadali itong lumabas ng tindahan. Hindi maitaas ang paningin. Kasunod na lumabas si Lim Kui. May nakasubong sigarilyo sa bibig at kontentong-kontentong bumubuga ng usok. Pero laking gulat niya nang makita si Tan Sua na sinisibat siya ng matatalim na tingin. Pinigil niya ang pangangatog ng katawan, nagkunwang kalmado at babalik sana sa loob ng tindahan. "Balat! Huwag kang aalis!" parang kulog na sigaw ni Tan Sua, na ikinagitla ni Lim Kui.	Das Gesicht der Frau in Schwarz wurde rot, als sie heraus kam und Tan Sua sah. Eilends verließ sie den Laden. Ihr Blick war gesenkt. Dann ging Lim Kui nach draußen. Er hatte eine brennende Zigarette im Mund und stieß zufrieden den Rauch aus. Aber er erschrak sehr, als er Tan Sua sah, der ihn mit scharfen Blicken durchbohrte. Sein Körper zitterte, er tat sehr ruhig und wollte in den Laden zurückkommen. "Balat, lauf nicht weg!" schrie Tan Sua wie der Donner und erschrak Lim Kui.

	{11.14}
Dahan-dahang lumapit si Tan Sua kay Lim Kui, na takot na takot na napaatras at nagtanong, "Ano, ano'ng gusto mong gawin?" Bilang sagot, itinaas ni Tan Sua ang malaking kamay at binigyan si Lim Kui ng magkasunod na sampal. Agad namula ang mukha ni Lim Kui. Hinimas niya ng kaliwang kamay ang mga pisnging namula, at umastang lalaban ang kanan.	Ruhig näherte sich Tan Sua Lim Kui, der änstlich zurückwich und fragte: "Was soll ich nur tun?" Als Antwort erhob Tan Sua seine große Hand und versetzte Lim Kui aufeinander folgende Schläge. Sofort wurde Lim Kuis Gesicht rot. Mit der linken Hand strich er über seine geröteten Wangen und hielt die Rechte zur Gegenwehr.
"Ba't mo 'ko sinampal?" tila naagrabyadong tanong niya. "Hayop! Hayop ka!" Galit na galit na itinaas uli ni Tan Sua ang kamay pero mabilis na lumapit si Dy Koyi para awatin siya. "Walanghiya ka! Sumosobra ka na!" Galit na galit pa rin si Tan Sua.	"Warum schlägst du mich?" fragte er verletzt. "Ein Tier bist du!" Wieder hob Tan Sua sehr wütend seine Hand, aber schnell kam Dy Koyi näher, um ihn zu beruhigen. "Du bist unverschämt! Du treibst es zu weit!" Tan Sua ist immer noch wütend.
"Sino'ng sumosobra? Ano mo ba siya?" Lumakas ang loob ni Lim Kui nang makitang may umawat kay Tan Sua. "Gusto naman niya, at nagbayad ako. Ano'ng pakialam mo?" "May konting barya ka lang, 'kala mo kung sino ka na!" sabi ni Tan Sua, kuyom ang kamaong pilit kumakawala kay Dy Koyi. "Tama na! Tama na!" awat ni Dy Koyi. Takot na takot si Lim Kui. Ayaw niyang masaktan pa. Bubusa-busa siyang umatras papunta sa likuran ng tindahan at nagtago roon.	"Wer treibt es hier zu weit? Was bist du schon für sie? Lim Kui fühlt sich stärker als er sieht, wie Tan Sua beruhigt wird. "Sie will das, und ich zahle dafür! Was hängst du dich da rein?" "Du hast bloß ein bisschen Kleingeld, ich denke jetzt, was für einer du bist!" sagt Tan Sua ...

	{11.15}
Nakatikim ng dalawang sampal si Lim Kui, pero hindi niya nagawang magreklamo o magsumbong kanino man. Kung magsusumbong siya'y nakakahiya lang! Ayaw na ayaw ni Ang Taoke ang ginawa niya. Sumuway siya sa patakaran nang magdala siya ng huannapo sa itaas, at takot na takot siyang malaman ito ng amo. Kaya naman tumahimik na lang siya at nagtanim ng galit. At naghintay ng pagkakataong makaganti.	ungehorsam sein heimzahlen
Noo'y nagtataka lang ako kung ano talaga ang ginagawa nina Lim Kui at Isha, pero nang marinig kong sinabi ni Lim Kui na "Gusto naman niya, at nagbayad ako" ay saka ko nahinuha kung ano talaga ng nangyayari. Pero naging palaisipan naman sa akin ang relasyon nina Tan Sua at Isha, at gustong-gusto ko iyong malaman. Ilang beses akong nagtanong kay Tan Sua, pero ayaw niya namang sabihin. Hanggang sa sumunod na taon, saka lang ipinagtapat ni Tan Sua sa akin ang lahat-lahat bago siya umalis sa Asia Bazaar. Iyo'y pagkatapos na naging mananayaw si Isha sa bahay-aliwan.

Ende / Wakas   Nanyang (1)

↑↑   Nanyang (Übersicht / Buod)   Werkstatt / Gawaan   Ugnika