Magellan, Fernando
(• Magellan)
Fernando Magellan oder
Magellanes ist die spanisierte Form des Namens des portogiesischen
Seefahrers Fernão de Magalhães
[ma.γaλ'aɪʃ].
* um 1480, † 27. April 1521 auf Maktan, Philippinen.
Seit 1517 in spanischen Diensten. Dort erhielt er den Auftrag, einen Westweg zu den
Molukken zu finden. Mit fünf Schiffen verließ er 1519 Sanlúcar, fand die nach ihm benannte
Magellanstraße. 1521 erreichte er die Philippinen in der Nähe von Cebu, wo er im Kampf mit
Lapulapu fiel. Sein Nachfolger J.S. Elcano setzte die Fahrt zu den Molukken fort und
erreichte Spanien 1522. Der Mitreisende Antonio Pigafatti beschrieb
die Reise.
Mapupulang Mata
= Bindehautentzündung (• Mata)
Conjunctivites ang tawag na mediko para sa mapupulang mata. Puwedend dahil sa
bakterya, virus o allergy ang mamumula ng mata. Kung may kasamang pagluluha at walang
napupundar na muta ang pamumula ng mata, ito ay dulot ng virus. Kung ito naman ay may
kasamang paghahatsing, pananakit ng ulo, lagnat at matinding pagluluha, ito ay maaaring
dala ng allergy. Pero dulot ng bakterya ang karaniwang mapupulang mata. Anu-ano ba ang
sintoma nito?
- Pananakit ng mata.
- Pakiramdam na parang may buhangin sa loob ng mag mata.
- Namamaga.
- Nagpupundar ng maraming muta (kung kaya't waring nahihirapanng ibuka ang talukap ng mata
pagkagising sa umaga).
- Namumula ang puting bahagi ng mata.
Puwede mahawahan ang kabilang mata kung nasalat ng daliri ang may-sakit na mata at
nakuskos na ang ibang mata, o nakigamit ng panyo ng isang taong may matang mapupula.
Mabisa ang mga gamot-patak na antibiyotika. Sa loob lamang ng 5 - 7 araw ay magaling
na ang pamamaga. Hindi dapat kinukusot ang mata.
Ugaliin ang madalas na paghuhugas ng kamay.
Konjunktivitis ist
die medizinische Bezeichnung für Bindehautentzündungen. Ursachen sind Bakterien, Viren,
Pilze; chemische oder physikalische Reize (Verätzung, Rauch usw.); Allergien.
Während in Deutschland Virusinfektionen überwiegen, handelt es sich in den Philippinen
in der Regel um eine bakteriell verursachte Entzündung mit folgenden Symptomen:
- Augenschmerzen.
- Gefühl als ob man Sand in den Augen hat.
- Schwellung.
- Bildung von vielem "Schlaf" (deshalb erschwertes Öffnen der Augenlider morgens nach dem
Erwachen).
- Rötung der weißen Teile des Auges.
Das andere Auge kann angesteckt werden, wenn das kranke Auge berührt wird und dann das
gesunde Auge gerieben wird, oder wenn man das Taschentuch eines Kranken verwendet. Wirksam
sind Antibiotika. Nach 5 - 7 Tagen verschwindet die Entzündung. Öfteres Händewaschen
ist nützlich.
Mga Materyales
at Pananim na Di-nakakain = Werkstoffe und technische Nutzpflanzen
(• Materyales)
Pananim na ay ginagamit sa gawaan at industriya.
-
abakạ (Musa textilis) = Abakahanf, Manilahanf
(• Abaka)
(1) Halaman ng pamịlyang saging. = Die Pflanze gehört zur Familie
der Bananengewächse.
(2) Putịng himaymạy na ginagawạng lubid, tela at
katulad. = Weiße Faser zur Herstellung von Seilen, Geweben u. a.
-
apog = Kalk.
(• Apog)
(1) Maputịng abọ na kabibi. = Weiße Asche von Muscheln.
(2) Sa kimikạ, ang apog ay calcium oxide o
carbonate. = In der Chemie ist Kalk Calciumoxid oder Calciumkarbonat.
(3) Sa pagsasaka, ang apog ay patabạng may calcium
oxide o carbonate. = In der Landwirtschaft ist Kalk ein calciumhaltiger
Dünger.
batọng-apog Batong banlịk na
binubuọ ng calcium carbonate. = Kalkstein, ein Sedimentgestein
aus Calciumkarbonat.
-
bubog = Glas
(• Bubog)
Materyales yari sa buhangin, soda, apog
at ibạ pang sangkạp. = Material aus Sand, Soda, Kalk und anderen
Bestandteilen.
"Kristal, bote, o katulad na materyales." {
UPD}
bubog (2) {N} :: Batọng kumikinạng. = Funkelnder
Stein = glasklares Mineral (ursprüngliche Bedeutung).
-
goma (Hevea brasiliensis)
= Gummibaum. (• Goma)
(1) Punongkahoy. = Baum.
(2) Produktọng yari sa katạs ng
punongkahoy na goma. = Gummi ist das aus dem Saft des Gummibaumes
hergestellte Produkt. Kautschuk (Natur- und Synthesekautschuk).
(3) Bilọg na pinakabalạt ng gulọng. = Gummireifen,
Außenteil eines Rades.
-
kristạl = Kristall.
Bubog na malinaw na malinaw. = "Kristallklares" Glas.
-
luyang-dilạw
(Curcuma longa) = Kurkuma (• Kurkuma)
Halamang kahawig ng luya (Zingiberaceae). Ginagamit ito bilang pangkulay ng tela at
pagkain.
Palapantayang Metriko
= Metrisches Maßystem (• Metriko)
Pandaigdig na palapantayan ng pagsukat (ISO 1000). Ginagamit
sa buong mundo (maliban sa USA).
Palapantayang metriko: Kasaysayan sa daigdig
Linikha sa Pransa (panahon ng Pransang Himagsikan 1789). Isinagawa sa Europa sa panahon ng
1800 - 1900. Isinagawa sa Ingglatera sa panahon ng 1950. Isinagawa sa Asia sa panahon ng
1850 -1950.
Palapantayang metriko: Kasaysayan sa Pilipinas
Isinagawa sa Pilipinas sa panahon
1850 - 1898. Pinalitan sa (makalumang) pambansang sistema ng USA (inch, US-galon, pound).
Ngayon mabagal na isinasagawa ulit.
Mga katangian ng palapantayang metriko
✧ Desimal ang palapantayan
(ginagamit ang mga bilang 10, 100, 1000, 0.01, 0.001)
Pantay-pantay (halimbawa: 1 J = 1 Nm = 1 Ws).
Ginagamit sa halos na buong daigdig (maliban sa USA).
Mga ↓
palakihang pampisika at mga ↓ pamantayan
nito sa palapantayang metriko
Haba {*}: ↓
metro (m)
Rabaw: metro kuwadrado (m2
makaluma: qm)
(Dami ng) Laman: metro kubiko (m3)
↓
litro (l)
Panahon {*}:
saglit (s)
Dalasan: hertz (Hz)
Tulin: metro bawat saglit (m/s)
|
Timbang {*}: ↓
gramo (g)
↓
kakapalạn (g/cm-3)
✧ Kapal-daloy
{*}: ampere (A)
Dami: wattsaglit (Ws)
Lakas: watt (W)
Init (Temperatura) {*}: kelvin (K)
Lakas ng ilaw {*}: candela (cd)
Mole {*} (mol) |
Lakas (bigat): newton (N)
✧ Enerhiya: joule (J)
Tindi (ng bigat): pascal (Pa) |
{*}
= Saligang palakihan. |
Mga unlapi sa mga pamantayan ng palapantayang
metriko
Giga G
= 1 000 000 000 = 109 |
5 GB = limang gigabyte ≈ 5 000 000 000 byte
(haba ng talaksan). Hindi pamantayan ng palapantayang metriko
ang byte. |
Mega M = 1 000 000 = 106 | 12 MV = labindalawang
megavolt = 12 000 000 volt (kidlat sa pagitan ng lupa at ulap) |
kilo k = 1 000 = 103 | 50 kg = limampung kilogramo
= 50 000 gramo (sako ng bigas) |
--- = 1 | 3 m = tatlong metro (tela sa damit) |
senti c
= 1/100 = 10-2 | 25 cm = dalawamput-limang
sentimeter = 25/100 = 0.25 metro (haba ng paa) |
mili m
= 1 / 1 000 = 10-3 | 320 ml (320 mL) = 320 mililitro = 320/1000
= 0.320 litro (maliit na bote ng beer) |
mikro μ
= 1 / 1 000 000 = 10-6 | 120 μm = 120 mikrometro = 120/1000 000 metro
(kapal ng buhok ng tao) |
nano n
= 1 / 1 000 000 000 = 10-9 | 570 nm = 570 nanometro
= 570/1000 000 000 metro (habang-alon ng dilaw na ilaw) |
piko p
= 1 / 1 000 000 000 000 = 10-12 |
Pagsulat ng mga daglat ng palapantayang metriko (ISO 1000)
- May isa o dalawang titik ang mga daglat ng pamantayan.
Iba-iba ang kahulugan ng malalaki at maliliit na titik (m = metro, Pa = pascal).
- May isang titik ang mga unlapi.
- Walang Inggles na s ng karamihan sa mga daglat (1 km, 10 km, bawal
10 kms).
- Walang tuldot sa likod ng daglat (3 kg, hindi
3 kg.).
- Gamitin ang / (pahilis na guhit) para sa bawat (100 km/h, bawal
100 kph).
-
gramo (g) = Gramm.
(• Gramo)
Yunit na saligan ng timbang ('mass') sa palapantayang metriko.
1 kg = 1000 g (kg: kilogramo)
Isang litro ng tubig ay may timbang na 1 kg. -
kakapalạn (g/cm3) = Dichte.
(• Kapal)
Timbang ng 1 cm3 ng bagay.
-
litro
(l o L, maliit o malaking titik) = Liter. (• Litro)
Yunit ng dami ng laman ('volume') sa palapantayang metriko.
May dami ng laman ng isang litro ang isang kubiko ng haba ng sampung
sentimetro Sanlibong litro ang isang metro kubiko.
Humigit-kumulang, isang kilogramo ang timbang ng isang litro ng tubig.
May 320 ml (mililitro) ng laman ang isang maliit na boteng beer.
1 l = 0.001 m3 (m3: metro kubiko)
1 m3 = 1000 l
1 ml = 0.001 l (ml: mililitro)
1 l = 1000 ml
-
metro (m)
= Meter. (• Metro)
Yunit na saligan ng haba ('length') sa palapantayang metriko.
1 km = 1000 m (km: kilometro)
1 cm = 0.01 m (cm: sentimetro)
1 mm = 0.001 m (mm: milimetro)
1 m2 = 1 m x 1 m (m2: metro kuwadrado)
1 m3 = 1 m x 1 m x 1 m (m3: metro kubiko)
Di-metrikong yunit ng haba:
1 pulgada = 25.4 mm
Mga Mollusca
= Weichtiere (• Mollusca)
-
kapịs (Placuna placenta) = Kapismuschel.
(• Kapis)
Uri ng kabibe ng may malukong, malinaw at bilugang takupis. = Muschel
mit durchscheinender Schale.
kapịs (2).
Bintana o anumang dekorasyong gawa sa takupis ng
kabibing ito. = Die daraus hergestellten Gegenstände, wie Fenster und Lampenschirme.
-
kuhọl (Pila lusonica) = Art der Süßwasser-Gehäuseschnecken.
(• Kuhol)
Susong makaikid ang pabilogang balat; kulay itim; karaniwang matatagpuan sa ilog o
tubig-tabang.
-
pugita (Sepia) = Gattung der Zehnarmigen Tintenfische.
Laman-dagat na may malaking ulo at walong galamay.
-
pusịt (Loligo, Ommastrepheses) = Gattungen der Zehnarmigen
Tintenfische. (• Pusit)
Anumang Cepalopoda na may sampung galamay, balingkinitan ang katawan; may bilog
o triyanggulong pares na palikpik; humahaba nang 10 - 16 cm.
-
tahọng (Mytilus smaragdinus) = Smaragdfarbene Miesmuschel.
(• Tahong)
Lamandagat na may lunti at hugis dilang talukap, humahaba nang 20 cm, at matatagpuang
kumpol-kumpol sa tubig-alat; kulay dalandan ang laman kapag babae at maputlang dilaw
kapag lalaki.
-
talabạ (Ostrea iredalei) = Auster.
(• Talaba)
Kabibeng may takupis at karaniwang dumidikit sa batuhan.
Mga Pangalan = Vornamen
(• Pangalan)
| Filipino |
Espanyol = Spanisch
| Inggles = Englisch |
Lalaki = Männlich |
Pandoy Samadhi | Edgardo Jesus Jose Nap Rico Sergio Vir |
Charles Joe Ryan |
Babae = Weiblich | Ligaya Nene Sinaya |
Ana Elena Gilda Maria Nimfa Nova Paola Rita Reina |
Lily Rose Melody Sunshine |
Niyog
= Kokospalme (• Niyog)
niyọg: Kokospalme (Cocus nucifera), ausgereifte Kokosnuss.
-
buko = unreife Kokosnuss.
(• Buko)
Niyọg na mura. = Buko ist eine unreife Kokosnuss.
Sabạw ng buko. = Kokoswasser.
-
gatạ = Kokosmilch (fettiger Saft der Kokosnuss,
⊥ sabạw ng buko = Kokoswasser).
(• Gata)
Panggatạ ang tawag sa giniling na laman ng niyog.
Ilagay ang panggata sa maliit na planggana. Idagdag ang kaunting mainit na tubig. Pigain
gamit ng kamay. Salaing mabuti upang kunin ang gatạ (puwede ring bumili
sa palengke).
Kung kaunti lamang ang kailangan ng gata (o upang maging mas malasa
ang putahe) maaaring hindi lagyan ng tubig.
Nilutong may gata:
✧ Kalamay
Panggata ist das gemahlene weiße Fleisch der Kokusnuss. Gib es in eine kleine
Schüssel. Füge etwas heißes Wasser hinzu. Presse mit den Händen aus. Gieße die gata=
Kokosmilch durch ein Sieb (diese ist auch auf dem Markt erhältlich, nicht zu verwechseln mit
sabaw ng buko = Kokossaft).
Wenn man nur wenig Kokosmilch benötigt (oder um den Geschmack zu verfeinern),
kann man ohne Wasser auspressen.
-
latịk Kokosraspeln. (• Latik)
(1) Sapal ng pinaglangis na kakanggatạ.
= Kokosraspeln aus Panggata nach Abpressen des Fettes und Trocknen.
Oft kurz geröstet und auf Süßspeisen gestreut.
(2) Matamịs na niluto sa gatạ. = Süßspeise aus
Kokosmilch.
-
makapunọ = Unterart der Kokospalme.
(• Makapuno)
Bukong maraming lamạn na malambọt. = Kokosnuss mit viel
weichem Fleisch.
- sabạw ng buko
= Kokoswasser. (• Sabaw)
-
sapạl = Trester. (• Sapal)
Trester nach dem Auspressen der
Kokosmilch. Im übertragenen Sinn minderwertige Person, minderwertiger Gegenstand.
-
ubod ng niyọg = Kokosmark.
(• Ubod)
Oberhalb des verholzten Stammes
der Kokospalme befindet sich ein weicher Sproß von etwa einem Meter Länge, aus dem sich
neue Blätter entwickeln. Dieser Sproß wird als
ubod ng niyog bezeichnet.
Wird eine Kokospalme gefällt (im Allgemeinen wegen des Nutzholzes), wird der weiche Sproß
abgetrennt und grob geraspelt als Gemüse verwendet. Früher war dieses ubod überall
in den Philippinen erhältlich, mit dem Rückgang der Kokospalmen-Bestände ist es heute auf
die kokosreichen Provinzen (z.B. Quezon) beschränkt. Dort wird es regelmäßig auf dem Markt
angeboten, in anderen Gegenden wird es durch andere Gemüse ersetzt, z.B. zur Zubereitung
von lumpiyang ubod.
Wakas Kabihasnang Pilipino M N