5A Mga Pangabit sa
Mga
Panlapag at mga Pang-umpog (•• 5A)
{5A-201 Θ} Panuring at pariralang itinuturing
Bilang pariralang pang-ibaba, panuring ang panlapag. Dahil iniuuna o inihuhuli ang panlapag sa pariralang itinuturing ay maaaring bumubukal ang katanungan kung anong parirala ang panuring at ano ang pariralang itinuturing. Ang mga kalagayan ang sumusunod:
- Itinuturing ang pandiwa
- Itinuturing ang pang-uri o pang-abay
- Pang-abay bilang panlapag sa pariralang pang-uri (karaniwan) [1].
- Pandiwa bilang panlapag sa pariralang pang-uri [2].
- Panuring sa loob ng pariralang pang-abay [3].
- Pandiwari at pangngalang sumusunod sa loob ng pariralang pangkaroon [4 5] {10-4.1 (2 Θ)}.
Dapat mananatiling makabuluhan ang pangungusap kung iaalis ang panuring.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
{5A-221} Di-pagkakabagay ng pang-angkop
(1) Di-pagkakabagay ng hindị at pang-angkop
Walang pang-angkop sa likod ng hindị [1]
o sa likod ng huling hutaga kung binubuo ng hindị ang panggitaga [2]. Sa
labas nito may pang-angkop [3 4].
|
{Θ} Ipinapalagay naming panlapag ang pariralang may hindị, sapagkat pansemantikang matalik ang pagkakaugnay ng hindị sa kagyat na sumusunod na salitang-ubod, kahit walang pang-angkop ang pariralang hindị. Maaaring kumuha ng panuring ang hindị (halos hindị) at maaaring magamit na salitang makatukoy ng panggitaga. Dahil dito bumubuo ng parirala ang hindị; salitang pangnilalaman ito. Katulad din nito ang kilos ng pang-abay na bakạ at sana.
(2)
Ang pang-abay na pananong
na paano (anọ) at
gaanọ (anọ) ay may
pang-angkop o wala.
(3)
Ang salitang kapuwạ,
kạpwa
ay walang pang-angkop.
(4) Ilang salitang hiram na Espanyol
ay karaniwang walang
pang-angkop: mas [5],
mẹdyo,
mịsmo kung pang-abay [6],
siguro [7]:
|
{5A-301} Kabuuran ng pariralang malaya at halimbawa
- Pariralang pandako [1]. May pagsanib ng pariralang malaya at kaganapan ng pandiwa ang pandako {6-2.2}.
- Pariralang pang-umpog.
- Pariralang makangalang pang-umpog [2].
- Pariralang pangngaldiwa [3].
- Pariralang pang-ukol na malaya [4].
- Pariralang pang-abay na malaya [5] (pati pang-uri na ginagamit bilang pang-abay [6]).
|
{5A-302 
} Pariralang makaabay
Kung ipasok ang pansemantikang katawagang 'pariralang makaabay' (kasalungat ng katawagang pariralang pang-abay), maaaring makita ang mga pagkakaugnay na sumusunod:
| Pariralang makaabay na malaya (malaya sa pangungusap) |
Pariralang makaabay na pampalaugnayang di-malaya (bahagi ng ibang parirala) | ||
| Pariralang pandako | Pariralang panlapag
Kataga (Hindi parirala.) | ||
Pariralang pang-umpog
|
|||
Kina {
Aganan 1999 p. 64 ff.} ay ipinapalagay na pang-abay ang
lahat ng pariralang katumbas ng pariralang makaabay sa itaas. Pariralang walang pang-abay
ang nabibilang doon (halimbawa sa eskuwelahan).
{5A-321 Σ} Pagsusuri ng pangungusap: Pariralang pangngaldiwa
| Paglabas ko ng banyo, isang matabang matandang lalaki ang naghihintay sa akin. {W Damaso 3.6} | |||||||||||
| paglabas ko ng banyo | isang matabang matandang lalaki | ang naghihintay sa akin | |||||||||
| {P-0=P-ND} | {P-P=P-N} | {P-T=P-D} | |||||||||
| paglabas | ko | ng banyo | |||||||||
| ND | {P-W} | {P-W} | |||||||||
| paglabas | ko | ng | banyo | isang | matabang | matandang | lalaki | ang | naghihintay | sa | akin |
| ND | TW.HT | TW | N | UB.L | U.L | U.L | N | TT | DT01/K | TK | HT/K |
Inihihiwalay sa sumusunod na panaguri ang pariralang pangngaldiwang malaya sa pamamagitan ng kuwit. | |||||||||||
Hindi sugnay na pinaikli ang pariralang pangngaldiwa; hindi maaari itong palawakin hanggang sa pangungusap na ganap {5-3.2}. | |||||||||||
May dalawang pantuwid bilang panuring ang pangngaldiwa, "tagaganap" na ko at "lunang" ng banyo. | |||||||||||
Karaniwan, may pandako ang pandiwang lumabas {DT01/fg|fn}, maaari ding pantuwid na panlunan {DT10/fg|fn}. | |||||||||||
{5A-341} Mga pangungusap na may nang
Sa Pagtitipong Panggawaan, sinuri ang 129 pangungusap na may nang (baybay na <nang>).
- Halos kalahati ng mga lahok (62 pangungusap) ay pangatnig sa sugnay.
- 9 lahok ay pangatnig na bahagi ng parirala.
- 4 lahok ay pangatnig ng pag-uulit.
- 31 lahok ay pang-abay na hutagang na na may pang-angkop -ng {9-4.1.1 (2)}.
- 12 lahok ay pananda ng pariralang pang-umpog {5-3.3}.
- Sa aming palagay, 11 lahok ay pananda ng pariralang pantuwid ng at dapat baybay na <ng> {5-3.4 (1)}.
{5A-351 Σ} Pagsusuri ng pangungusap: Panggitagang may pariralang makangalang pang-umpog at pang-angkop
| [1] Ilang araw ko nang hindi nasasalamin ang isang larawang mahal sa akin. {W Uhaw 3.2} | |||||||||
| ilang araw na | hindi nasasalamin ko | ang isang larawan | |||||||
| {P-0=P-N} | {P-P=P-D} | {P-T=P-N} | |||||||
| ilang araw ko nang hindi nasasalamin | |||||||||
| {GGW/P-0|(HT A/HG.L)|(A DB)} | |||||||||
| ilang | araw | ko | nang | hindi | nasasalamin | ang | isang | larawan | |
| U.L | N | HT | A/HG.L | A | DB10/N | TT | D.L | N | |
Pariralang pangngalang pang-umpog ang ilang araw na. Mayroon itong pang-angkop dahil sa hutagang na [2 3] {5-3.5}. | |||||||||
"Salitang" makatukoy ng panggitaga ang pariralang pang-umpog {11-6.1 (3)} | |||||||||
Inilalagay sa harap (o sa unahan?) ng parirala nito (panaguring hindi ko nasasalamin) upang bumuo ang panggitaga kasama ang pang-abay ng pang-umpog na na. | |||||||||
| |||||||
| Wikang Filipino ni
Armin Möller http://www.germanlipa.de/filipino/ug_P-L_K.html 17 Pebrero 2010 / 220101 |