Werkstatt / Gawaan
Uhaw ang Tigang na Lupa
(• uhaw)
1 Einleitung
3 Originaltext
1 Einleitung
Liwayway A. Arceo (1920-1999)
"Si Liwayway A. Arceo (mangangatha, nobelista, mananaysay, tagasalin–wika,
editor), ayon sa isang kritikong gumawa ng isang pag-aaral noong 1979
sa kanyang mga katha ng dekada 40, ay feminista na bago pa 'nauso' ang
katagang iyon.
Sa kanyang mga aklat na nasa ika-3 limbag na, namumukod ang sosyo-ekonomikong
nobela, ang 'Canal de la Reina' (1995) na isinalin sa Japanese (1990) Tokyo.
Samantala, patuloy na muli’t muling inilalathala ang kanyang premyadong
maikling katha, ang klasiko nang 'Uhaw ang Tigang na Lupa' (1943), na itinuturing
na panulukang-bato ng makabagong maikling kuwentong Tagalog." (Aus einem Nekrolog 1999)
Quelle: Bienvenido Lumbera et al.: Paano Magbasa ng Panitikang Filipino
Quezon City, 2000, ISBN 971-542-284-5 {
Lumbera 2000}
3 Originaltext
Uhaw ang Tigang na Lupa
{3.31}
Ilang gabi nang ako ang kapiling niya sa higaan.
Tila
musmos akong
dumarama sa init ng kanyang dibdib at
nakikinig sa pintig ng kanyang puso. Nguni, patuloy akong nagtataka sa malalim na
paghinga niya, sa kanyang malungkot na pagtitig sa lahat ng
bagay, sa kanyang impit na paghikbi ...
{3.32}
Ilang araw ko nang hindi nadadalaw ang aklatan; ilang araw ko nang hindi
nasasalamin ang isang larawang mahal sa
akin - bilugang mukha, malapad na noo, hati-sa-kaliwang buhok,
singkit na mga mata, hindi katangusang
ilong, mga labing duyan ng isang ngiting puspos-kasiyahan ... Sa kanya ang aking noo
at mga mata. Ang aking hawas na mukha, ilong
na kawangki ng tuka ng isang loro, at manipis na labi, ay kay Ina.
{3.33}
Si Ina ay hindi palakibo: siya ay babaing
bilang at sukat ang pangungusap. Hindi niya ako inuutusan. Bihira siyang magalit sa akin
at kung nagkakagayon ay maikli ang kanyang pananalita:
Lumigpit ka! ... At kailangang huwag na
niya akong makita. Kailangang huwag ko nang masaksihan ang kikislap na
poot sa kanyang mga mata.
{3.34}
Kailangang huwag ko nang mamalas ang pagkagat niya sa kanyang labi. Kailangang huwag
ko nang makita ang panginginig ng kanyang mga daliri. Ito rin ang katumbas ng kanyang
mariing huwag kung mayroon siyang ipinagbabawal. Ang ngiti ni Ina ay patak ng ulan
kung tag-araw: ang bata kong puso ay tigang na lupang uhaw na uhaw ...
{3.35}
Minsan man ay hindi ko narinig na may pinagkagalitan sila ni Ama, bagama't hindi
ko mapaniwalaang may magkabiyak ng pusong hindi nagkakahinampuhan. Marahil ay sapagkat
kapwa sila may maiawak na kaunawaan: ang pagbibigayan sa isa't isa ay hindi nila
nalilimot kailan man.
{3.36}
Kung gabi ay hinahanap ko ang kaaliwang idinudulot ng isang amang nagsasalaysay
ukol sa mga kapre at nuno at ukol sa magagandang ada at prinsesa, ng isang nagmamasid
at nakangiting ina, ng isang pulutong ng nakikinig na magaganda at masasayang bata.
{3.37}
Nguni, sa halip niyon ay minamalas ko si Ama sa kanyang pagsusulat, sa kanyang
pagmamakinilya, sa kanyang pagbabasa. Minamasdan ko kung paano niya pinapangungunot ang
kanyang noo, kung paano niya ibinubuga ang asong nagbubuhat sa kanyang tabako, kung
paano siya titingin sa akin na tila may hinahanap, kung paano niya ipipikit ang kanyang
mga mata, kung paano siya magpapatuloy sa pagsulat ...
{3.38}
Si Ina ay isang magandang tanawin kung nanunulsi ng mga punit na damit, kung
nag-aayos ng mga uhales at nagkakabit ng mga butones sa mga damit ni Ama. Sa kanyang
pagbuburda ng aking mga kamison at panyolito - sa galaw ng kanyang mga daliri - ay
natutunghan ko ang isang kapana-panabik na kuwento. Nguni, ang pananabik na ito'y
mapapawi.
{3.39}
Kabagut-bagot ang aking pag-iisa at ako ay naghahanap ng kasama sa bahay - isang
batang marahil ay nasa kanyang kasinungalingang gulang o isang sanggol na kalugud-lugod,
may ngiti ng kawalang-malay, mabango ang hininga, may maliliit na paa at kamay na
nakatutuwang pisiliri, may mga pisngi at labing walang-bahid kasalanan at kasiya-siyang
hagkan, o isang kapatid na kahulihan ng gulang, isang maaaring maging katapatan ...
{3.40}
Sakali mang hindi nagkakagalit si Ina at Ama, o nagkakagalit man ay sadyang hindi
ipinamamalay sa akin, ay hinahanap ko rin ang magiliw na palitan ng mga titig, ng mga
ngiti, ng mga biruan. Sapat na ang isang tuyot na aalis na ako sa pagpapaalam ni Ama.
{3.41}
Sapat na ang naningil na ang maniningil ng ilaw o ng tubig o ng telepono upang sakupin
ang panahong itatagal ng isang hapunan. Sapat na ang panakaw na sulyap ni Ama upang
ipadamang may narinig siya. Mabibilang sa mga daliri ng aking dalawang kamay kung
makailan kaming namasyal — si Ama, si Ina, at ako. Malimit na ako ang kasama ni Ina:
hindi ko na nakitang sinasarili nila ang pag-aaliw.
{3.42}
Inuumaga man si Ama sa pag-uwi kung minsan ay hindi ko kinapapansinan ng
kakaibang kilos si Ina. Nahihiga rin siya pagdating ng mga sandali ng pamamahinga at
kung nakakatulog siya o hindi ay hindi ko matiyak. Marahil ay ito ang tunay na madarama
ng kataling-puso ng isang taong inaangkin ng madla ... Nguni, walang pagsisisi sa
kanyang tinig ...
{3.43}
Ilang taon na ngayon ang nakararaan nang minsang may ibinalik na maliit na
aklat ang aming tagapaglaba - yaon daw ay nakuha niya sa isang lukbutan ng amerikana
ni Ama. Ibinigay ko yaon kay Ina - yaon daw ay talaarawan ni Ama. Kinabukasan ay
bakas-luha ang mga mata ni Ina. Kapansin-pansin ang lalong hindi niya pagkibo buhat
noon. Lalo siyang naging malungkot sa aking paningin. Ano ang nasa isang talaarawan?
{3.44}
Lasing na lasing si Ama. Karaniwan nang umuuwing lasing si Ama, nguni kakaiba
ang kalasingan niya ngayong gabi. Hinilamusan siya ni Ina ng malahiningang tsa, nguni
wala itong naibigay na ginhawa. Hindi rin kumikibo si Ina: nasa mga mata niya ang
hindi maipahayag na pagtutol. Sapagkat may isusulat ako...sapagkat ikamaniatay ko ang
pighating ito ... sapagkat ... sapagkat ... sapagkat ...
{3.45}
Idinaraing ngayon ni Ama ang kanyang dibdib at ulo: hindi raw siya makahingang
mabuti. Marahil ay may sipon ka, ani Ina. Sinisinat ka nga. Isang panyolitong basa ng
malamig na tubig ang itinali ko sa ulo ni Ama.
{3.46}
Wala siyang tutol sa aking ginawa:
sinusundan niya ng tingin ang bawat kilos ko. Ang kanyang mga bisig, buhat sa siko
hanggang mga palad, at ang kanyang binti, buhat sa tuhod hanggang sa mga talampakan,
ay makailan kong binuhusan ng tubig na mainit na inakala kong matatagalan niya - tubig
na pinaglagaan ng mga dahon ng alagaw.
{3.47}
Kinulob ko siya ng makakapal na kumot matapos
na inumin niya ang ibinigay kong mainit, na tubig na pinigaan ng kalamansi. Nakangiti
si Ama: Manggagamot pala ang aking dalaga! Sinuklian ko ng isang mahinang halakhak ang
ngiti niyang yaon: hindi ako dating binibiro ni Ama. Sana'y ako si Ina sa mga sandaling
iyon: sana'y lalo kong ituturing na mahalaga ang nadarama kong kasiyahan ...
{3.48}
Nabigo ako sa aking pag-asa: nakaratay nang may ilang araw si Ama. Hindi siya
halos hinihiwalayan ni Ina: sa ilalim ng kanyang mga mata ay may mababakas na namang
maiitim na guhit. Anang manggagamot ay gagawin niya ang lahat ng kanyang makakaya.
Nguni, ayaw niyang ipagtapat sa akin ang karamdaman ni Ama.
{3.49}
Ipinaayos ngayon ni Ama ang kanyang hapag. Nilinis ko ang kanyang makinilya.
Idinikit ko ang kagugupit na kuwentong kalalathala pa lamang. Pinagsama-sama ko ang
mga papel sa kanyang mga kahon. Ang pang-ilalim na kahon sa dakong kaliwa ng kanyang
hapag ay nagbigay sa akin ng hindi gagaanong pagtataka: may isang kahitang pelus na
rosas at isang salansan ng mga liham. Maliliit at mga bilugang titik sa bughaw na
tinta sa pangalan ni Ama sa kanyang tanggapan ang nasa mga sobre.
{3.50}
Ang larawan sa kahitang pelus ay hindi yaong hawas na mukha, may ilong na
kawangki ng tuka ng isang loro, may maninipis na labi. Sa likod niyon ay nasusulat
sa maliliit at bilugang mga titik sa bughaw na tinta: Sapagkat ako'y hindi
makalimot ... Ang larawan ay walang lagda, nguni nadama ko ang biglang pagkapoot
sa kanya at sa mga sandaling yaon ay natutuhan ko ang maghinanakit kay Ama.
{3.51}
Bakit sa panahong ito lamang tayo pinaglapit ng pangyayari? Higit marahil ang
aking katiwasayan kung hindi ka dumating sa aking buhay, bagama 't hindi ko rin
marahil matitiis na hindi maipagpalit ang aking kasiyahan sa isang pusong nagmamahal.
Totoong ang kalagayan ng tao sa buhay ang malimit ay maging sagwil sa kanyang
kaligayahan ...
{3.52}
Naiwan na natin ang gulang ng kapusukan: hindi na tayo maaaring dayain ng ating
nadarama. Ngunit nakapagitan sa atin ngayon ang isang malawak na katotohanang pumipigil
sa kaligayahan; ang hindi natin maisakatuparan ay buhayin na lamang natin sa alaala.
Panatilihin na lamang natin sa diwa ang katamisan ng isang pangarap; sana 'y huwag
tayong magising sa katotohanan ...
{3.53}
Nakita ko siya kagabi sa panaginip; sinusumbatan niya ako. Ngunit hindi ko balak
ang magwasak ng isang tahanan. Hindi ko maatim na magnakaw ng kanyang kaligayahan;
hindi mapababayaang lumuha siya dahil sa akin. Ang sino mang bahagi ng iyong buhay ay
mahal sa akin; ang mahal sa akin ay hindi ko maaaring paluhain ...
{3.54}
Ang pag-ibig na ito'y isang dulang ako ang gumaganap na pangunahing tauhan;
sapagkat ako ang nagsimula ay ako ang magbibigay-wakas. Ipalagay mo nang ako'y isang
nasimulang tugtuging nararapat tapusin. Gawin mo akong isang pangarap na naglalaho
pagkagising. Tulungan mo akong pumawi sa kalungkutang itong halos ay pumatay sa akin ...
Ngunit bakit napakahirap ang lumimot?
{3.55}
Nadama ko ang kamay ni Ina sa aking kanang balikat: noon ko lamang namalayan na
may pumasok sa aklatan. Nakita niya ang larawang nasa kahitang pelus na rosas. Natunghan
niya ang mga liham na nagkalat sa hapag ni Anna. Si Ina ay dumating at lumisang walang
binitiwang kataga. Nguni, sa kanyang paglisan ay muling binati ng kanyang palad ang
aking balikat at nadarama ko pa ang salat ng kanyang mga daliri; ang init ng mga
yaon, ang bigat ng kanilang pagkakadantay ...
{3.56}
Ang katahimikang namagitan sa amin ni Ina ay hindi pa napapawi. lniiwasan ko
na ngayon pati ang pagsasalubong ng aming mga titig: hindi ko matagalan ang
kalungkutang nababasa ko sa mga paninging yaon.
{3.57}
Hiningi ni Ama ang kanyang panulat at aklat-talaan. Nguni, nang mapaniwala
ko siyang masama sa kanya ang bumangon ay kanyang sinabi: Ngayon ay ang aking anak
ang susulat ng ukol sq atin...At aniya'y isang dalubhasang kamay ang uukit niyon sa
itim na marmol. Nguni, hindi ko maisatinig ang pagtutol na halos ay pumugto sa aking
hininga. Nasa kalamigan ng lupa ang kaluwalhatian ko! Kailan man ay hindi ko
aangkining likha ng aking mga daliri ang ilang salitang ito.
{3.58}
Huwag kang palinlang sa simbuyo ng iyong kalooban; ang unang tibok ng puso
ay hindi pag-ibig sa tuwi na ... Halos kasinggulang mo ako nang pagtaliin ang mga puso
namin ng iyong Ina... Mura pang lublia ang labingwalong taon ... Huwag ikaw ang magbigay
sa iyong sarili ng mga kalungkutang magpapahirap sa iyo habang-buhay ...
Muli kong nadama ang tibay ng buhol na nag-uugnay ng damdamin ni Ama sa akin.
{3.59}
Kinatatakutan ko na ang malimit na pagkawala ng diwa ni Ama. Si Ina ay patuloy sa
kanyang hindi pagkibo sa akin, patuloy sa kanyang hindi pag-idlip, patuloy sa kanyang
pagluha kung walang maaaring makakita sa kanya ...
{3.60}
Ang kanang kamay ni Ina ay idinantay sa noo ni Ama at ang pagtatanan ng isang
nais na tumakas na damdamin sa kanyang dibdib ay tinimpi ng pagdadaop ng kanyang
ngipin at labi. Naupo siya sa gilid ng higaan ni Ama at ang kaliwang kamay nito ay
kinulong niya sa kanyang mga palad.
{3.61}
Magaling na ako, mahal ko ... magaling na ako ...
sa muli mong pagparito ay sabihin mo sa akin kung saan tayo maaaring tumungo ... ang
moog na itong kinabibilangguan ko'y aking wawasakin ... sa ano mang paraan ... sa ano
mang paraan ...
{3.62}
Ang malabubog na tubig na bumabakod sa mga paningin ni Ina ay nabasag
at ilang butil niyon ang pumatak sa bisig ni Ama. Mabibigat na talukap ang pinilit
na iminulat ni Ama at sa pagtatagpo ng mga titig nila ni Ina ay gumuhit sa nanunuyo
niyang labi ang isang ngiting punung-puno ng pag-asa. Muling nalapat ang mga
durungawang yaon ng isang kaluluwa at hindi niya namasid ang mga matang binabalungan
ng luha: ang mga salamin ng pagdaramdam na hindi mabigkas.
{3.63}
Nasa mga palad pa rin ni Ina ang kaliwang kamay ni Ama: Sabihin mo, mahal
ko, na maaangkin ko na ang kaligayahan ko ... Kinagat ni Ina nang mariin ang kanyang
labi at nang siya'y mangusap ay hindi ko naaming kay Ina ang tinig na yaon: Maaangkin
mo na, mahal ko! Ang init ng mga labi ni Ina ang kasabay ng kapayapaang nanahanan sa
mga labi ni Ama at nasa mga mata man niya ang ilaw ng pagkabigo sa pagdurugtong sa
isang buhay ay wala nang luhang dumadaloy sa mga iyon: natitiyak niya ang kasiyahang
nadama ng kalilisang kaluluwa ...
Ende / Wakas Uhaw